Sol, qui flammigeris mundum conplexus habenis volvis inexhausto redeuntia saecula motu, sparge diem meliore coma, crinemque repexi blandius elato surgant temone iugales efflantes roseum frenis spumantibus ignis 5 iam nova germanis vestigia torqueat annus consulibus, laetique petant exordia menses. Scis genus Auchenium, nec te latuere potentes Amniadae, nam saepe soles ductoribus illis instaurare vias et cursibus addere nomen 10 his neque per dubium pendet Fortuna favorem nec novit mutare vices, sed fixus in omnes cognatos procedit honos. Quemcumque require hac de stirpe virum: certum est de consule nasci. Per fasces numerantur avi semperque renata 15 nobilitate virent, et prolem fata secuntur continuum simili servantia lege tenorem. Nec quisquam procerum temptat, licet aere vetusto floreat et claro cingatur Roma senatu, se iactare parem, sed prima sede relicta 20 Aucheniis de iure licet certare secundo: haud secus ac tacitam Luna regnante per aethram sidereae cedunt acies, cum fratre recusso aemulus adversis flagraverit ignibus orbis; tum iubar Arcturi languet, tum fulva Leonis 25 ira perit, Plaustro iam rara intermicat Arctos indignata tegi, iam caligantibus armis debilis Orion dextram miratur inertem. Quem prius adgrediar? Veteris quis facta Probini nesciat aut nimias laudes ignoret Olybri? 30 Vivit adhuc conpletque vagis sermonibus aures gloria fusa Probi, quam non ventura silebunt lustra nec ignotam rapiet sub nube vetustas. Illum fama vehit trans aequora transque remotas Tethyos ambages Atlanteosque recessus. 35 Audiit et gelido si quem Maeotica pascit sub Iove vel calido si quis coniunctus in axe nascentem te, Nile, bibit. Virtutibus ille Fortunam domuit numquamque levantibus alte intumuit rebus; sed mens circumflua luxu 40 noverat intactum vitio servare rigorem. Hic non divitias nigrantibus abdidit antris nec tenebris damnavit opes; sed largior imbre sueverat innumeras hominum ditare catervas. Quippe velut denso currentia munera nimbo 45 cernere semper erat, populis undare penates adsiduis, intrare inopes, remeare beatos. Praeceps illa manus fluvios superabat Hiberos aurea dona vomens † si quis † tellure revulsa † sollicitis fodiens miratur collibus aurum: 50 quantum stagna Tagi rudibus stillantia venis effluxere decus, quanto pretiosa metallo Hermi ripa micat, quantas per Lydia culta despumat rutilas dives Pactolus harenas. Non, mihi centenis pateant si vocibus ora 55 multifidusque ruat centum per pectora Phoebus, acta Probi narrare queam, quot in ordine gentes rexerit, ad summi quotiens fastigia iuris venerit, Italiae late cum frena teneret Illyricosque sinus et quos arat Africa campos. 60 Sed nati vicere patrem, solique merentur victores audire Probi. Non contigit illi talis honos, prima cum parte viresceret aevi, nec consul cum fratre fuit. Vos nulla fatigat cura diu maiora petens, non anxia mentem 65 spes agit et longo tendit praecordia voto: coepistis quo finis erat. Primordia vestra vix pauci meruere senes, metasque tenetis ante genas dulces quam flos iuvenilis inumbret oraque ridenti lanugine vestiat aetas. 70 Tu, precor, ignarum doceas, Parnasia, vatem, quis deus ambobus tanti sit muneris auctor. Postquam fulmineis inpellens viribus hostem belliger Augustus trepidas laxaverat Alpes Roma Probo cupiens dignas persolvere grates 75 sedula pro natis dominum flexura rogando ire parat. Famuli currum iunxere volantem Impetus horribilisque Metus, qui semper agentem proelia cum fremitu Romam comitantur anhelo, sive petat Parthos seu cuspide turbet Hydaspen. 80 Hic ligat axe rotas; hic sub iuga ferrea nectit cornipedes rigidisque docet servire lupatis. Ipsa, triumphatis quae possidet aethera regnis, adsilit innuptae ritus imitata Minervae. Nam neque caesariem crinali stringere cultu 85 colla nec ornatu patitur mollire retorto; dextrum nuda latus, niveos exerta lacertos, audacem retegit mammam, laxumque coercens mordet gemma sinum; nodus, qui sublevat ensem album puniceo pectus discriminat ostro. 90 Miscetur decori virtus pulcherque severo armatur terrore pudor, galeaeque minaci flava cruentarum praetenditur umbra iubarum, et formidato clipeus Titana lacessit lumine, quem tota variarat Mulciber arte: 95 hic patris Mavortis amor fetusque notantur Romulei; pius amnis inest et belva nutrix; electro Thybris, pueri formantur in auro; fingunt aera lupam; Mavors adamante coruscat. Iam, simul emissis rapido velocior Euro 100 fertur equis, stridunt Zephyri cursuque rotarum saucia dividuis clarescunt nubila sulcis. Nec traxere moras, sed lapsu protinus uno, quem poscunt, tetigere locum, qua fine sub imo angustant aditum curvis anfractibus Alpes 105 claustraque congestis scopulis durissima tendunt, non alia reseranda manu, sed pervia tantum Augusto geminisque fidem mentita tyrannis. Semirutae turres avulsaque moenia fumant; crescunt in cumulum strages vallemque profundam 110 aequavere iugis; stagnant inmersa cruore corpora; turbantur permixto funere Manes. Haud procul exhausto laetus certamine victor caespite gramineo consederat arbore fultus adclines umeros; dominum gavisa coronat 115 terra suum, surguntque toris maioribus herbae. Sudor adhuc per membra calet creberque recurrit halitus et placidi radiant in casside vultus: qualis letifera populatus caede Gelonos procubat horrendus Getico Gradivus in Haemo; 120 exuvias Bellona levat, Bellona tepentes pulvere solvit equos, inmensaque cornus in † hastam porrigitur tremulisqe ferit splendoribus Hebrum. Ut stetit ante ducem discussas Roma per auras, conscia ter sonuit rupes et inhorruit atrum 125 maiestate nemus. Prior hic 'o numen amicum' dux ait 'et legum genetrix longeque regendo circumfusa polo consorsque adiuncta Tonanti, dic agedum, quae causa viae? Cur deseris arces Ausonias caelumque tuum? Dic, maxima rerum! 130 Non ego vel Libycos cessem tolerare vapores Sarmaticosve pati medio sub frigore Coros, si tu, Roma, velis; pro te quascumque per oras ibimus et nulla sub tempestate timentes solstitio Meroen, bruma temptabimus Histrum'. 135 Tum regina refert: 'non me latet, inclute rector, quam tua pro Latio victricia castra laborent, nec quod servitium rursus furiaeque rebelles edomitae paribus sub te cecidere triumphis. Sed, precor, hoc donum cum libertate recenti 140 adicias, si vera manet reverentia nostri. Sunt mihi pubentes alto de semine fratres, pignora cara Probi, festa quos luce creatos ipsa meo fovi gremio. Cunabula parvis ipsa dedi, cum matris onus Lucina beatum 145 solveret et magnos proferrent sidera partus. His ego nec Decios pulchros fortesve Metellos praetulerim, non qui poenum domuere ferocem, Scipiadas Gallisque genus fatale Camillos. Pieriis pollent studiis multoque redundant 150 eloquio; nec desidiis dapibusque paratis indulgere iuvat nec tanta licentia vitae arripit aut mores aetas lasciva relaxat: sed gravibus curis animum sortita senilem ignea longaevo frenatur corde iuventus. 155 Illis, quam propriam ducunt ab origine, sortem oramus praebere velis annique futurum devoveas venientis iter. Non inproba posco, non insueta dabis: domus haec de more requirit. Adnue: sic nobis Scythicus famuletur Araxes, 160 sic Rhenus per utrumque latus, Medisque subactis nostra Semiramiae timeant insignia turres; sic fluat adtonitus Romana per oppida Ganges'. Ductor ad haec: 'Optata iubes ultroque volentem, diva rogas; non haec precibus temptanda fuissent. 165 Usque adeone meam condunt oblivia mentem, ut pigeat meminisse Probi, quo vindice totam vidimus Hesperiam fessasque resurgere gentes? Ante dabunt hiemes Nilum, per flumina damnae errabunt glacieque niger damnabitur Indus, 170 ante Thyesteis iterum conterrita mensis intercisa dies refugos vertetur in ortus, quam Probus a nostro possit discedere sensu'. Dixerat et velox iam nuntius advolat urbem. Extemplo strepuere chori collesque canoris 175 plausibus inpulsi septena voce resultant. Laetatur veneranda parens et pollice docto iam parat auratas trabeas cinctus micantes stamine, quod molli tondent de stipite Seres frondea lanigerae carpentes vellera silvae, 180 et longum tenues tractus producit in aurum filaque concreto cogit squalere metallo. Qualis purpureas praebebat candida vestes numinibus Latona suis, cum sacra redirent ad loca nutricis iam non errantia Deli, 185 illa feros saltus et desolata relinquens Maenala lassato certis venatibus arcu, Phoebus adhuc nigris rorantia tela venenis extincto Pythone ferens-tunc insula notos lambit amica pedes ridetque Aegaeus alumnis 190 lenior et blando testatur gaudia fluctu-: sic Proba praecipuo natos exornat amictu, quae decorat mundum, cuius Romana potestas fetibus augetur. Credas ex aethere lapsam stare Pudicitiam, vel sacro ture vocatam 195 Iunonem Inachiis oculos advertere templis. Talem nulla refert antiquis pagina libris nec Latiae cecinere tubae nec Graia vetustas. Coniuge digna Probo; nam coetibus extat femineis, quantum superminet ille maritos. 200 Ceu sibi certantes, sexus quid posset uterque, hunc legere torum. Taceat Nereida nuptam Pelion. O duplici fecundam consule matrem felicemque uterum, qui nomina parturit annis! Ut sceptrum gessere manu membrisque rigentes 205 aptavere togas, signum dat summus hiulca nube Pater gratamque facem per inane rotantes prospera vibrati tonuerunt omnia nimbi. Accepit sonitus curvis Tiberinus in antris, ima valle sedens. Adrectis auribus haesit, 210 unde repentinus caeli fragor. Ilicet herbis pallentes thalamos et structa cubilia musco deserit ac Nymphis urnam commendat erilem. Illi glauca nitent hirsuto lumina vultu caeruleis infecta notis, reddentia patrem 215 Oceanum; crispo densantur gramine colla; vertice luxuriat toto crinalis harundo, quam neque fas Zephyris frangi nec sole perustam aestivo candore mori, sed vivida frondet aequaevum conplexa caput. Taurina levantur 220 cornua temporibus raucos sudantia rivos; destillant per pectus aquae; frons hispida manat imbribus; in liquidos fontes se barba repectit. Palla graves umeros velat, quam neverat uxor Ilia percurrens vitreas sub gurgite telas. 225 Est in Romuleo procumbens insula Thybri, qua medius geminas interfluit alveus urbes discretas subeunte freto, pariterque minantes ardua turrigerae surgunt in culmina ripae. Hic stetit et subitum prospexit ab aggere votum: 230 unanimos fratres cuncto stipante senatu ire forum strictasque procul radiare secures atque uno biiuges tolli de limine fasces. Obstipuit visu suspensaque gaudia vocem oppressam tenuere die; mox inchoat ore: 235 'Respice, si tales iactas aluisse fluentis, Eurota Spartane, tuis. Quid protulit aequum falsus olor, valido quamvis decernere caestu noverit et ratibus saevas arcere procellas? En nova Ledaeis suboles fulgentior astris, 240 ecce mei cives, quorum iam Signifer optat adventum stellisque parat convexa futuris. Iam per noctivagos dominetur Olybrius axes pro Polluce rubens, pro Castore flamma Probini. Ipsi vela regent, ipsis donantibus auras 245 navita tranquillo moderabitur aequore pinum. Nunc pateras libare deis, nunc solvere multo nectare corda libet. Niveos iam pandite coetus, Naides, et totum violis praetexite fontem. Mella ferant silvae; iam profluat ebrius amnis 250 mutatis in vina vadis; iam sponte per agros sudent inriguae spirantia balsama venae. Currat qui sociae roget in convivia mensae indigenas fluvios, Italis quicumque suberrant montibus Alpinasque bibunt de more pruinas, 255 Vulturnusque rapax et Nar vitiatus odoro sulphure tardatusque suis erroribus Ufens et Phaetonteae perpessus damna ruinae Eridanus flavaeque terens querceta Maricae Liris et Oebaliae qui temperat arva Galaesus. 260 semper honoratus nostris celebrabitur undis iste dies, semper dapibus recoletur opimis'. Sic ait et Nymphae patris praecepta secutae tecta parant epulis ostroque infecta corusco umida gemmiferis inluxit regia mensis. 265 O bene signatum fraterno nomine tempus, o consanguineis felix auctoribus anne, incipe quadrifidum phoebi torquere laborem. Prima tibi procedat hiemps non frigore torpens, non canas vestita nives, non aspera ventis, 270 sed tepido calefacta Noto; ver inde serenum protinus, et liquidi clementior aura Favoni pratis te croceis pingat; te messibus aestas induat, autumnusque madentibus ambiat uvis. omni nobilior lustro tibi gloria soli 275 contigit, exactum numquam memorata per aevum, germanos habuisse duces; te cuncta loquetur tellus; te variis scribent in floribus Horae, longaque perpetui ducent in saecula fasti.
BIBLIOGRAFIE:
Sursa: http://www.thelatinlibrary.com |