Praefatio panegyrici dicti Anthemio Augusto bis consuli
Cum iuvenem super astra Iovem natura locaret susciperetque novus regna vetusta deus, certavere suum venerari numina numen disparibusque modis par cecinere sophos. Mars clangente tuba patris praeconia dixit laudavitque sono fulmina fulmineo; Arcas et Arcitenens fidibus strepuere sonoris, doctior hic citharae pulsibus, ille lyrae; Castalidumque chorus vario modulamine plausit, carminibus, cannis, pollice, voce, pede. sed post caelicolas etiam mediocria fertur cantica semideum sustinuisse deus. tunc Faunis Dryades Satyrisque Mimallones aptae fuderunt lepidum, rustica turba, melos. alta cicuticines liquerunt Maenala Panes postque chelyn placuit fistula rauca Iovi. [p. 4] hos inter Chiron, ad plectra sonantia saltans, flexit inepta sui membra facetus equi; semivir audiri meruit meruitque placere, quamvis hinnitum, dum canit, ille daret. ergo sacrum dives et pauper lingua litabat summaque tunc voti victima cantus erat. sic nos, o Caesar, nostri spes maxima saecli, post magnos proceres parvula tura damus, audacter docto coram Victore canentes, aut Phoebi aut vestro qui solet ore loqui; qui licet aeterna sit vobis quaestor in aula, aeternum nobis ille magister erit. ergo colat variae te, princeps, hostia linguae; nam nova templa tibi pectora nostra facis.
Panegyricus
Auspicio et numero fasces, Auguste, secundos erige et effulgens trabealis mole metalli annum pande novum consul vetus ac sine fastu [p. 6] scribere bis fastis; quamquam diademate crinem fastigatus eas umerosque ex more priorum includat Sarrana chlamys, te picta togarum purpura plus capiat, quia res est semper ab aevo rara frequens consul, tuque o cui laurea, Iane, annua debetur, religa torpore soluto quavis fronde comas, subita nec luce pavescas principis aut rerum credas elementa moveri, nil natura novat: sol hic quoque venit ab ortu. Hic est, o proceres, petiit quem Romula virtus et quem vester amor; cui se ceu victa procellis atque carens rectore ratis respublica fractam intulit, ut digno melius flectenda magistro, ne tempestates, ne te, pirata, timeret. te prece ruricola expetiit, te foedere iunctus adsensu, te castra tubis, te curia plausu, te punctis scripsere tribus collegaque misit te nobis regnumque tibi; suffragia tot sunt quanta legit mundus, fateor, trepidavimus omnes, ne vellet collega pius permittere voto publica vota tuo. credet ventura propago? in nos ut possint, princeps, sic cuncta licere, [p. 8] de te non totum licuit tibi. facta priorum exsuperas, Auguste Leo; nam regna superstat qui regnare iubet: melius respublica vestra nunc erit una magis, quae sic est facta duorum. Salve, sceptrorum columen, regina Orientis, orbis Roma tui, rerum mihi principe misso iam non Eoo solum veneranda Quiriti, imperii sedes, sed plus pretiosa quod exstas imperii genetrix. Rhodopen quae portat et Haemum, Thracum terra tua est, heroum fertilis ora. excipit hic natos glacies et matris ab alvo artus infantum molles nix civica durat. pectore vix alitur quisquam, sed ab ubere tractus plus potat per vulnus equum; sic lacte relicto virtutem gens tota bibit, crevere parumper: mox pugnam ludunt iaculis; hos suggerit illis nutrix plaga iocos, pueri venatibus apti lustra feris vacuant, rapto ditata iuventus iura colit gladii, consummatamque senectam non ferro finire pudet: tali ordine vitae cives Martis agunt, at tu circumflua ponto Europae atque Asiae commissam carpis utrimque [p. 10] temperiem; nam Bistonios Aquilonis hiatus proxima Calchidici sensim tuba temperat Euri. interea te Susa tremunt ac supplice cultu flectit Achaemenius lunatum Persa tiaram. Indus odorifero crinem madefactus amomo in tua lucra feris exarmat guttur alumnis, ut pandum dependat ebur; sic trunca reportat Bosphoreis elephas inglorius ora tributis. porrigis ingentem spatiosis moenibus urbem, quam tamen angustam populus facit; itur in aequor molibus et veteres tellus nova contrahit undas; namque Dicarcheae translatus pulvis harenae intratis solidatur aquis durataque massa sustinet advectos peregrino in gurgite campos, sic te dispositam spectantemque undique portus, vallatam pelago terrarum commoda cingunt. fortunata sat es Romae partita triumphos, et iam non querimur: valeat divisio regni. concordant lancis partes; dum pondera nostra suscipis, aequasti. Tali tu civis ab urbe Procopio genitore micas, cui prisca propago Augustis venit a proavis; quem dicere digno [p. 12] non datur eloquio, nec si modo surgat Averno qui cantu flexit scopulos digitisque canoris compulit auritas ad plectrum currere silvas, cum starent Hebri latices cursuque ligato fluminis attoniti carmen magis unda sitiret. Huic quondam iuveni reparatio credita pacis Assyriae; stupuit primis se Parthus in annis consilium non ferre senis; conterritus haesit quisque sedet sub rege satraps: ita vinxerat omnes legati genius, tremuerunt Medica rura, quaeque draconigenae portas non clauserat hosti, tum demum Babylon nimis est sibi visa patere, partibus at postquam statuit nova formula foedus Procopio dictante magis, iuratur ab illis ignis et unda deus, nec non rata pacta futura hic divos testatur avos. Chaldaeus in extis pontificum de more senex arcana peregit murmura; gemmantem pateram rex ipse retentans fudit turicremis carchesia cernuus aris. suscipit hinc reducem duplicati culmen honoris: [p. 14] patricius nec non peditumque equitumque magister praeficitur castris, ubi Tauri claustra cohercens Aethiopasque vagos belli terrore relegans gurgite pacato famulum spectaret Orontem. Huic socer Anthemius, praefectus, consul et idem, iudiciis populos atque annum nomine rexit. purpureos Fortuna viros cum murice semper prosequitur; solum hoc tantum mutatur in illis, ut regnet qui consul erat. sed omittimus omnes: iam tu ad plectra veni, tritus cui casside crinis ad diadema venit, rutilum cui Caesaris ostrum deposito thorace datur sceptroque replenda mucrone est vacuata manus, cunabula vestra imperii fulsere notis et praescia tellus aurea converso promisit saecula fetu. te nascente ferunt exorto flumina melle dulcatis cunctata vadis oleique liquores isse per attonitas baca pendente trapetas. [p. 16] protulit undantem segetem sine semine campus et sine se natis invidit pampinus uvis. hibernae rubuere rosae spretoque rigore lilia permixtis insultavere pruinis. tale puerperium quotiens Lucina resolvit, mos elementorum cedit regnique futuri fit rerum novitate fides, venisse beatos sic loquitur natura deos: constantis Iuli lambebant teneros incendia blanda capillos; Astyages Cyro pellendus forte nepoti inguinis expavit diffusum vite racemum; praebuit intrepido mammas lupa feta Quirino; Iulius in lucem venit dum laurea flagrat; magnus Alexander nec non Augustus habentur concepti serpente deo Phoebumque Iovemque divisere sibi: namque horum quaesiit unus Cinyphia sub Syrte patrem; maculis genetricis alter Phoebigenam sese gaudebat haberi, Paeonii iactans Epidauria signa draconis. multos cinxerunt aquilae subitumque per orbem lusit venturas famulatrix penna coronas. ast hunc, egregii proceres, ad sceptra vocari iam tum nosse datum est, laribus cum forte paternis protulit excisus iam non sua germina palmes. [p. 18] imperii ver illud erat; sub imagine frondis dextra per arentem florebant omina virgam, at postquam primos infans exegerat annos, reptabat super arma patris, quamque arta terebat lammina cervicem gemina complexus ab ulna livida laxatis intrabat ad oscula cristis, ludus erat puero raptas ex hoste sagittas festina tractare manu captosque per arcus flexa reluctantes in cornua trudere nervos, nunc tremulum tenero iaculum torquere lacerto inque frementis equi dorsum cum pondere conti indutas Chalybum saltu transferre catenas, inventas agitare feras et fronde latentes quaerere, deprensas modo claudere cassibus artis, nunc torto penetrare veru: tum saepe fragore laudari comitum, frendens cum belua ferrum ferret et intratos exirent arma per armos, conde Pelethronios, alacer puer et venator, Aeacida, titulos, quamquam subiecta magistri terga premens et ob hoc securus lustra pererrans tu potius regereris equo. non principe nostro spicula direxit melius Pythona superstans Paean, cum vacua turbatus paene pharetra figeret innumeris numerosa volumina telis. [p. 20] Nec minus haec inter veteres audire sopbistas: Mileto quod crete Thales vadimonia culpas; Lindie quod Cleobule canis 'modus optimus esto;' ex Ephyra totum meditaris quod Periander; Attice quodve Solon finem bene respicis aevi; Prienaee Bia, quod plus tibi turba malorum est; noscere quod tempus, Lesbo sate Pittace, suades; quod se nosse omnes vis, ex Lacedaemone Chilon. praeterea didicit varias, nova dogmata, sectas: quidquid laudavit Scythicis Anacharsis in arvis; quidquid legifero profecit Sparta Lycurgo; quidquid Erechtheis Cynicorum turba volutat gymnasiis, imitata tuos, Epicure, sodales; quidquid nil verum statuens Academia duplex personat; arroso quidquid sapit ungue Cleanthes; quidquid Pythagoras, Democritus, Heraclitus deflevit, risit, tacuit; quodcumque Platonis ingenium, quod in arce fuit, docet ordine temo, [p. 22] quae vel Aristoteles, partitus membra loquendi, argumentosis dat retia syllogismis; quidquid Anaximenes, Euclides, Archyta, Zenon, Arcesilas, Chrysippus Anaxagorasque dederunt, Socraticusque animus post fatum in Phaedone vivus, despiciens vastas tenuato in crure catenas, cum tremeret mors ipsa reum ferretque venenum pallida securo lictoris dextra magistro. praeterea quidquid Latialibus indere libris prisca aetas studuit, totum percurrere suetus: Mantua quas acies pelagique pericula lusit Zmyrnaeas imitata tubas, quamcumque loquendi Arpinas dat consul opem, sine fine secutus fabro progenitum, spreto cui patre polita eloquiis plus lingua fuit, vel quidquid in aevum mittunt Euganeis Patavina volumina chartis; qua Crispus brevitate placet, quo pondere Varro, quo genio Plautus, quo fulmine Quintilianus, qua pompa Tacitus numquam sine laude loquendus. [p. 24] His hunc formatum studiis, natalibus ortum, moribus imbutum princeps cui mundus ab Euro ad Zephyrum tunc sceptra dabat, cui nubilis atque unica purpureos debebat nata nepotes, elegit generum; sed non ut deside luxu fortuna soceri contentus et otia captans nil sibi deberet; comitis sed iure recepto Danuvii ripas et tractum limitis ampli circuit, hortatur, disponit, discutit, armat, sic sub patre Pius moderatus castra parentis, sic Marcus vivente Pio, post iura daturi, innumerabilibus legionibus imperitabant. hinc reduci datur omnis honos, et utrique magister militiae consulque micat, coniuncta potestas patricii, celerique gradu privata cucurrit culmina conscenditque senum puer ipse curulem, sedit et emerito iuvenis veteranus in auro. Iamque parens divos: sed vobis nulla cupido imperii; longam diademata passa repulsam [p. 26] insignem legere virum, quem deinde legentem spernere non posses: soli tibi contulit uni hoc Fortuna decus, quamquam te posceret ordo, ut lectus princeps mage quam videare relictus. post socerum Augustum regnas, sed non tibi venit purpura per thalamos, et coniunx regia regno laus potius quam causa fuit; nam iuris habenis non generum legit respublica, sed generosum. fallor, bis gemino nisi cardine rem probat orbis: ambit te Zephyrus rectorem, destinat Eurus, ad Boream pugnas et formidaris ad Austrum. Ante tamen quam te socium collega crearet, perstrinxisse libet quos Illyris ora triumphos viderit, excisam quae se Valameris ab armis forte ducis nostri vitio deserta gemebat. haud aliter, caesus quondam cum Caepio robur dedidit Ausonium, subita cogente ruina electura ducem post guttura fracta Iugurthae ultum Arpinatem Calpurnia foedera lixam opposuit rabido respublica territa Cimbro. [p. 28] hic primum ut vestras aquilas provincia vidit, desiit hostiles confestim horrere dracones. ilicet edomiti bello praedaque carentes mox ipsi tua praeda iacent. Sed omittimus istos ut populatores: belli magis acta revolvo; quod bellum non parva manus /nec carcere fracto ad gladiaturam tu Spartace vincte parasti, sed Scythicae vaga turba plagae, feritatis abundans, dira, rapax, vehemens, ipsis quoque gentibus illic barbara barbaricis, cuius dux Hormidac atque civis erat. quis tale solum est moresque genusque: Albus Hyperboreis Tanais qua vallibus actus Riphaea de caute cadit, iacet axe sub Vrsae gens animis membrisque minax: ita vultibus ipsis infantum suus horror inest, consurgit in artum massa rotunda caput; geminis sub fronte cavernis visus adest oculis absentibus; acta cerebri in cameram vix ad refugos lux pervenit orbes, non tamen et clausos; nam fornice non spatioso magna vident spatia, et maioris luminis usum [p. 30] perspicua in puteis compensant puncta profundis. tum, ne per malas excrescat fistula duplex, obtundit teneras circumdata fascia nares, ut galeis cedant: sic propter proelia natos maternus deformat amor, quia tensa genarum non interiecto fit latior area naso. cetera pars est pulchra viris: stant pectora vasta, insignes umeri, succincta sub ilibus alvus. forma quidem pediti media est, procera sed exstat si cernas equites: sic longi saepe putantur si sedeant, vix matre carens ut constitit infans, mox praebet dorsum sonipes; cognata reare membra viris: ita semper equo ceu fixus adhaeret rector; cornipedum tergo gens altera fertur, haec habitat, teretes arcus et spicula cordi, terribiles certaeque manus iaculisque ferendae mortis fixa fides et non peccante sub ictu edoctus peccare furor, gens ista repente erumpens solidumque rotis transvecta per Histrum venerat et siccas inciderat orbita lymphas. hanc tu directus per Dacica rura vagantem contra is, aggrederis, superas, includis; et ut te metato spatio castrorum Serdica vidit, obsidione premis, quae te sic tempore multo [p. 32] in vallo positum stupuit, quod miles in agros nec licitis nec furtivis excursibus ibat. cui deesset cum saepe Ceres semperque Lyaeus, disciplina tamen non defuit; inde propinquo hoste magis timuere ducem, sic denique factum est ut socius tum forte tuus, mox proditor, illis frustra terga daret commissae tempore pugnae. qui iam cum fugeret flexo pede cornua nudans, tu stabas acies solus, te sparsa fugaci expetiit ductore manus, te Marte pedestri sudantem repetebat eques, tua signa secutus non se desertum sensit certamine miles. I nunc et veteris profer praeconia Tulli, aetas cana patrum, quod pulchro hortamine mendax occuluit refugi nutantia foedera Metti! nil simile est fallique tuum tibi non placet hostem, tunc vicit miles, dum se putat esse iuvandum: hic vicit postquam se comperit esse relictum, dux fugit: insequens; renovat certamina: vineis; clauditur: expugnas; elabitur: obruis atque Sarmaticae paci pretium sua funera ponis, paretur; iussum subiit iam transfuga letum atque peregrino cecidit tua victima ferro, ecce iterum, si forte placet, conflige, vetustas! [p. 34] Hannibal ille ferox ad poenam forte petitus, etsi non habuit ius vitae fine supremo, certe habuit mortis: quem caecus carcer et uncus et quem exspectabat fracturus guttura lictor, hausit Bebrycio constantior hospite virus; nam te qui fugit, mandata morte peremptus, non tam victoris periit quam iudicis ore. Nunc ades, o Paean, lauro cui grypas obuncos docta lupata ligant quotiens per frondea lora flectis penniferos hederis bicoloribus armos; huc converte chelyn: non est modo dicere tempus Pythona exstinctum nec bis septena sonare vulnera Tantalidum, quorum tibi funera servat cantus et aeterno vivunt in carmine mortes, vos quoque, Castalides, paucis, quo numine nobis venerit Anthemius gemini cum foedere regni, pandite: pax rerum misit qui bella gubernet. Auxerat Augustus naturae lege Severus divorum numerum, quem mox Oenotria casum vidit ut aerei de rupibus Appennini, pergit caerulei vitreas ad Thybridis aedes, non galea conclusa genas (nec sutilis illi [p. 36] circulus inpactis loricam texuit hamis), sed nudata caput; pro crine racemifer exit plurima per frontem constringens oppida palmes, perque umeros teretes, rutilantes perque lacertos pendula gemmiferae mordebant suppara bullae, segnior incedit senio venerandaque membra viticomam retinens baculi vice nectit ad ulmum. sed tamen Vbertas sequitur: quacumque propinquat, incessu fecundat iter; comitataque gressum laeta per impressas rorat Vindemia plantas. I licet ingreditur Tiberini gurgitis antrum, currebat fluvius residens et harundinis altae concolor in viridi fluitabat silva capillo; dat sonitum mento unda cadens, licet hispida saetis suppositis multum sedaret barba fragorem; pectore ructabat latices lapsuque citato sulcabat madidam iam torrens alveus alvum, terretur veniente dea manibusque remissis remus et urna cadunt, veniae tum verba paranti illa prior: 'venio viduatam praesule nostro per te, si placeat, lacrimis inflectere Romam: expetat Aurorae partes fastuque remoto hoc unum praestet, iam plus dignetur amari, instrue quas quaerat vires orbique iacenti [p. 38] quo poscat dic orbe caput, quemcumque creavit axe meo natum, confestim fregit in illo imperii Fortuna rotas, hinc Vandalus hostis urget et in nostrum numerosa classe quotannis militat excidium, conversoque ordine fati torrida Caucaseos infert mihi Byrsa furores, praeterea invictus Ricimer, quem publica fata respiciunt, proprio solus vix Marte repellit piratam per rura vagum, qui proelia vitans victorem fugitivus agit. quis sufferat hostem qui pacem pugnamque negat? nam foedera nulla cum Ricimere iacit, quem cur nimis oderit audi. incertum crepat ille patrem, cum serva sit illi certa parens; nunc, ut regis sit filius, effert matris adulterium, tum livet quod Ricimerem in regnum duo regna vocant; nam patre Suebus, a genetrice Getes. simul et reminiscitur illud, quod Tartesiacis avus huius Vallia terris Vandalicas turmas et iuncti Martis Halanos stravit et occiduam texere cadavera Calpen. quid veteres narrare fugas, quid damna priorum? [p. 40] Agrigentini recolit dispendia campi, inde furit, quod se docuit satis iste nepotem illius esse viri quo viso, Vandale, semper terga dabas, nam non Siculis inlustrior arvis tu, Marcelle, redis, per quem tellure marique nostra Syracusios presserunt arma penates; nec tu cui currum Curii superare, Metelle, contigit, ostentans nobis elephanta frequentem, grex niger albentes tegeret cum mole iugales auctoremque suum celaret pompa triumphi. Noricus Ostrogothum quod continet, iste timetur; Gallia quod Rheni Martem ligat, iste pavori est; quod consanguineo me Vandalus hostis Halano diripuit radente, suis hic ultus ab armis. sed tamen unus homo est nec tanta pericula solus tollere, sed differe potest: modo principe nobis est opus armato, veterum qui more parentum non mandet sed bella gerat, quem signa moventem terra vel unda tremant, ut tandem iure recepto Romula desuetas moderentur classica classes.' Audiit illa pater, simul annuit. itur in urbem, continuo videt ipse deam, summissus adorat, pectus et exsertam tetigerunt cornua mammam; [p. 42] mandatas fert inde preces; quas diva secuta apparat ire viam. laxatos torva capillos stringit et inclusae latuerunt casside turres; infula laurus erat. bullis hostilibus asper applicat a laeva surgentem balteus ensem, inseritur clipeo victrix manus; illius orbem Martigenae, lupa, Thybris, Amor, Mars, Ilia complent. fibula mordaci refugas a pectore vestes dente capit, micat hasta minax, quercusque tropaeis curva tremit placitoque deam sub fasce fatigat. perpetuo stat planta solo, sed fascia primos sistitur ad digitos, retinacula bina cothurnis mittit in adversum vincto de fomite pollex, quae stringant crepidas et concurrentibus ansis vinclorum pandas texant per crura catenas. ergo sicut erat liquidam transvecta per aethram nascentis petiit tepidos Hyperionis ortus. Est locus Oceani, longinquis proximus Indis, axe sub Eoo, Nabataeum tensus in Eurum: ver ibi continuum est, interpellata nec ullis [p. 44] frigoribus pallescit humus, sed flore perenni picta peregrinos ignorant arva rigores; halant rura rosis, indiscriptosque per agros fragrat odor; violam, cytisum, serpylla, ligustrum, lilia, narcissos, casiam, colocasia, caltas, costum, malobathrum, myrrhas, opobalsama, tura parturiunt campi; nec non pulsante senecta hinc rediviva petit vicinus cinnama Phoenix. hic domus Aurorae rutilo crustante metallo bacarum praefert leves asprata lapillos. diripiunt diversa oculos et ab arte magistra hoc vincit, quodcumque vides; sed conditur omnis sub domina praesente decor, nimioque rubore gemmarum varios perdit quia possidet ignes. fundebat coma pexa crocos flexoque lacerto lutea depressus comebat tempora pecten. fundebant oculi radios; color igneus illis, non tamen ardor erat, quamvis de nocte recussa excepti soleant sudorem fingere rores. pectora bis cingunt zonae, parvisque papillis invidiam facit ipse sinus; pars extima pepli perfert puniceas ad crura rubentia rugas. [p. 46] sic regina sedet solio; sceptri vice dextram lampadis hasta replet; Nox adstat proxima divae, iam refugos conversa pedes, ac pone tribunal promit Lux summum vix intellecta cacumen. hinc Romam liquido venientem tramite cernens exsiluit propere et blandis prior orsa loquellis 'quid, caput o mundi,' dixit, 'mea regna revisis? quidve iubes?' paulum illa silens atque aspera miscens mitibus haec coepit: 'venio (desiste moveri nec multum trepida), non ut mihi pressus Araxes imposito sub ponte fluat nec ut ordine prisco Indicus Ausonia potetur casside Ganges, aut ut tigriferi pharetrata per arva Niphatis depopuletur ovans Artaxata Caspia consul. non Pori modo regna precor nec ut hisce lacertis frangat Hydaspeas aries inpactus Erythras. non in Bactra feror nec committentia pugnas nostra Semiramiae rident ad classica portae. Arsacias non quaero domus nec tessera castris in Ctesiphonta datur, totum hunc tibi cessimus axem: [p. 48] et nec sic mereor nostram ut tueare senectam? omne quod Euphraten Tigrimque interiacet olim sola tenes: res empta mihi est de sanguine Crassi, ad Carrhas pretium scripsi; nec inulta remansi aut periit sic emptus ager; si fallo, probasti, Ventidio mactate Sapor, nec sufficit istud: Armenias Pontumque dedi, quo Marte petitum dicat Sulla tibi; forsan non creditur uni: consule Lucullum. taceo iam Cycladas omnes: adquisita meo servit tibi Creta Metello, transcripsi Cilicas: hos Magnus fuderat olim. adieci Syriae, quos nunc moderans, Isauros: hos quoque sub nostris domuit Servilius annis. concessi Aetolos veteres Acheloiaque arva, transfudi Attalicum male credula testamentum; Epirum retines: tu scis cui debeat illam Pyrrhus, in Illyricum specto te mittere iura ac Macetum terras: et habes tu, Paule, nepotes. Aegypti frumenta dedi: mihi vicerat olim Leucadiis Agrippa fretis. Iudaea tenetur sub dicione tua, tamquam tu miseris illuc insignem cum patre Titum, tibi Cypria merces fertur: pugnaces ego pauper laudo Catones. Dorica te tellus et Achaica rura tremiscunt, [p. 50] tendis et in bimarem felicia regna Corinthon: dic, Byzantinus quis rem tibi Mummius egit?
Sed si forte placet veteres sopire querellas, Anthemium concede mihi. sit partibus istis Augustus longumque Leo; mea iura gubernet quem petii; patrio vestiri murice natam gaudeat Euphemiam sidus divale parentis. adice praeterea privatum ad publica foedus: sit socer Augustus genero Ricimere beatus; nobilitate micant: est vobis regia virgo, regius ille mihi. si concors annuis istud, mox Libyam sperare dabis, circumspice taedas antiquas: par nulla tibi sic copula praesto est. proferat hic veterum thalamos discrimine partos Graecia, ni pudor est: reparatis Pisa quadrigis suscitet Oenomaum, natae quem fraude cadentem cerea destituit resolutis axibus obex; procedat Colchis prius agnita virgo marito crimine quam sexu; spectet de carcere circi pallentes Atalanta procos et poma decori Hippomenis iam non pro solo colligat auro; Deianira, tuas Achelous gymnade pinguis inlustret taedas et ab Hercule pressus anhelo [p. 52] lassatum foveat rivis rivalibus hostem: quantumvis repetam veteris conubia saecli, transcendunt hic heroas, heroidas illa. hos thalamos, Ricimer, Virtus tibi pronuba poscit atque Dionaeam dat Martia laurea myrtum. ergo age, trade virum non otia pigra foventem deliciisque gravem, sed quem modo nauticus urit aestus Abydenique sinus et Sestias ora Hellespontiacis circumclamata procellis; quas pelagi fauces non sic tenuisse vel illum crediderim cui ruptus Athos, cui remige Medo turgida silvosam currebant vela per Alpem; nec Lucullanis sic haec freta cincta carinis, segnis ad insignem sedit cum Cyzicon hostis, qui cogente fame cognata cadavera mandens vixit morte sua. sed quid mea vota retardo? trade magis.
' Tum pauca refert Tithonia coniunx: 'duc age, sancta parens, quamquam mihi maximus usus invicti summique ducis, dum mitior exstes et non disiunctas melius moderemur habenas. nam si forte placet veterum meminisse laborum, et qui pro patria vestri pugnaret Iuli, ut nil plus dicam, prior hinc ego Memnona misi.' Finierant; geminas iunxit Concordia partes, electo tandem potitur quod principe Roma. [p. 54] nunc aliquos voto simili vel amore, vetustas, te legisse crepa, numquam non invida summis emeritisque viris. Brenni contra arma Camillum profer ab exilio Cincinnatoque secures expulso Caesone refer flentemque parentem a rastris ad rostra roga, miseroque tumultu pelle prius, quos victa petas; si ruperit Alpes Poenus, ad adflictos condemnatosque recurre; improbus ut rubeat Barcina clade Metaurus, multatus tibi consul agat, qui milia fundens Hasdrubalis, rutilum sibi cum fabricaverit ensem, concretum gerat ipse caput, longe altera nostri gratia iudicii est: scit se non laesus amari. Sed mea iam nimii propellunt carbasa flatus; siste, Camena, modos tenues, portumque petenti iam placido sedeat mihi carminis ancora fundo, at tamen, o princeps, quae nunc tibi classis et arma tractentur, quam magna geras quam tempore parvo, si mea vota deus produxerit, ordine recto aut genero bis mox aut te ter consule dicam. [p. 56] nam modo nos iam festa vocant, et ad Vlpia poscunt te fora, donabis quos libertate, Quirites, quorum gaudentes exceptant verbera malae. perge, pater patriae, felix atque omine fausto captivos vincture novos absolve vetustos.
ad libellum
Quid faceret laetas segetes, quod tempus amandum messibus et gregibus, vitibus atque apibus, ad Maecenatis quondam sunt edita nomen; hinc, Maro, post audes arma virumque loqui, at mihi Petrus erit Maecenas temporis huius; nam famae pelagus sidere curro suo. si probat, emittit, si damnat carmina, celat, nec nos ronchisono rhinocerote notat. i, liber: hic nostrum tutatur, crede, pudorem; hoc censore etiam displicuisse placet. [p. 58]
Praefatio panegyrici dicti domino Imperatori Caesari Iulio Valerio Maioriano Augusto
Tityrus ut quondam patulae sub tegmine fagi volveret inflatos murmura per calamos, praestitit adflicto ius vitae Caesar et agri, nec stetit ad tenuem celsior ira reum; sed rus concessum dum largo in principe laudat, caelum pro terris rustica Musa dedit; nec fuit inferius Phoebeia dona referre: fecerat hic dominum, fecit et ille deum. et tibi, Flacce, acies Bruti Cassique secuto carminis est auctor qui fuit et veniae. sic mihi diverso nuper sub Marte cadenti iussisti invicto, victor, ut essem animo, serviat ergo tibi servati lingua poetae atque meae vitae laus tua sit pretium, non ego mordaci fodiam modo dente Maronem nec civem carpam, terra Sabella, tuum. res minor ingenio nobis, sed Caesare maior; vincant eloquio, dummodo nos domino. [p. 60]
Panegyricus
Concipe praeteritos, respublica, mente triumphos: imperium iam consul habet, quem purpura non plus quam lorica operit, cuius diademata frontem non luxu sed lege tegunt, mentisque laborum post palmam palmata venit; decora omnia regni accumulant fasces et princeps consule crescit, personat ergo tuum caelo, rure, urbibus, undis exsultans Europa sophos, quod rector habens, victor qui fueras, fateor, trepidaverat orbis dum non vis vicisse tibi nimioque pudore quod regnum mereare doles tristique repulsa non moderanda subis quae defendenda putasti. Sederat exserto bellatrix pectore Roma, cristatum turrita caput, cui pone capaci casside prolapsus perfundit terga capillus. [p. 62] laetitiam censura manet terrorque pudore crescit, et invita superat virtute venustas. ostricolor pepli textus, quem fibula torto mordax dente forat; tum quidquid mamma refundit tegminis, hoc patulo concludit gemma recessu. hinc fulcit rutilus spatioso circite laevum umbo latus; videas hic crasso fusa metallo antra Rheae fetamque lupam, quam fauce retecta blandiri quoque terror erat; quamquam illa vorare Martigenas et picta timet; pars proxima Thybrim exprimit; hic scabri fusus sub pumice tofi proflabat madidum per guttura glauca soporem; pectus palla tegit, quam neverat Ilia coniunx, liquenti quae iuncta toro vult murmura lymphis tollere et undosi somnum servare mariti. ista micant clipeo; cuspis trabe surgit eburna, ebria caede virum, propter Bellona tropaeum exstruit et quercum captivo pondere curvat, consurgit solium saxis quae caesa rubenti Aethiopum de monte cadunt, ubi sole propinquo nativa exustas adflavit purpura rupes. iungitur hic Synnas, Nomadum lapis additur istic, antiquum mentitus ebur; post caute Laconum marmoris herbosi radians interviret ordo. [p. 64] Ergo ut se mediam solio dedit, advolat omnis terra simul, tum quaeque suos provincia fructus exposuit: fert Indus ebur, Chaldaeus amomum, Assyrius gemmas, Ser vellera, tura Sabaeus, Atthis mel, Phoenix palmas, Lacedaemon olivum, Arcas equos, Epirus equas, pecuaria Gallus, arma Chalybs, frumenta Libys, Campanus Iacchum, aurum Lydus, Arabs guttam, Panchaia myrrham, Pontus castorea, blattam Tyrus, aera Corinthus; Sardinia argentum, naves Hispania defert fulminis et lapidem; scopulos iaculabile fulgur fucat et accensam silicem fecunda maritat ira deum; quotiens caelum se commovet illic, plus ibi terra valet.
Subito flens Africa nigras procubuit lacerata genas et cernua frontem iam male fecundas in vertice fregit aristas ac sic orsa loqui: 'venio pars tertia mundi, infelix felice uno. famula satus olim hic praedo et dominis exstinctis barbara dudum sceptra tenet tellure mea penitusque fugata nobilitate furens quod non est non amat hospes. o Latii sopite vigor, tua moenia ridet insidiis cessisse suis: non concutis hastam? non pro me vel capta doles? tua nempe putantur [p. 66] surgere fata malis et celsior esse ruina; sed melius, quod terror abit: iam vincere restat, si pugnas ut victa soles. Porsenna superbum Tarquinium impingens complevit milite Tusco Ianiculum quondam; sed dum perrumpere portas obsidione parat totam te pertulit uno Coclitis in clipeo; presserunt milia solum multa virum pendente via; nec ponte soluto cum caderet cecidit, rex idem denique morte admonitus scribae didicit sibi bella moveri non solum cum bella forent; mox pace petita in regnum rediit, non tam feriente fugatus quam flagrante viro. steterat nam corde gelato Scaevola et apposito dextram damnaverat igni, plus felix peccante manu, cum forte satelles palleret constante reo tormentaque capti is fugeret qui tortor erat. Brennum tremuisti, post melior: quodcumque tuum est, quodcumque vocaris, iam solus Tarpeius erat; sed reppulit unus tum quoque totam aciem, Senones dum garrulus anser nuntiat et vigilat vestrum sine milite fatum, me quoque (da veniam quod bellum gessimus olim) post Trebiam Cannasque domas, Romanaque tecta Hannibal ante meus quam nostra Scipio vidit. [p. 68] quid merui? fatis cogor tibi bella movere, cum volo, cum nolo. trepidus te territat hostis, sed tutus claudente freto, velut hispidus alta sus prope tesqua iacet claususque cacuminat albis os nigrum telis gravidum; circumlatrat ingens turba canum, si forte velit concurrere campo; ille per obiectos vepres tumet atque superbit, vi tenuis fortisque loco, dum proximus 'heia!' venator de colle sonet: vox nota magistri lassatam reparat rabiem; tum vulnera caecus fastidit sentire furor, quid proelia differs? quid mare formidas, pro cuius saepe triumphis et caelum pugnare solet? quid quod tibi princeps est nunc eximius, quem praescia saecula clamant venturum excidio Libyae, qui tertius ex me accipiet nomen? debent hoc fata labori, Maioriane, tuo. quem cur conscendere classem ac portus intrare meos urbemque subire, si iubeas, cupiam, paucis ex ordine fabor.
Fertur, Pannoniae qua Martia pollet Acincus, Illyricum rexisse solum cum tractibus Histri huius avus; nam Theudosius, quo tempore Sirmi Augustum sumpsit nomen, per utramque magistrum [p. 70] militiam ad partes regni venturus Eoas Maiorianum habuit. Latiis sunt condita fastis facta ducis quotiens Scythicis inlata colonis classica presserunt Hypanim, Peucenque rigentem mente salutatis inrisit lixa pruinis. hunc socerum pater huius habet, vir clarus et uno culmine militiae semper contentus, ut unum casibus in dubiis iunctus sequeretur amicum. non semel oblatis temptavit fascibus illum Aetio rapere aula suo, sed perstitit ille, maior honoratis: coepit pretiosior esse sic pretio non capta fides, erat ille quod olim quaestor consulibus: tractabat publica iure aera suo: tantumque modum servabat ut illum narraret rumor iam rebus parcere nati,
Senserat hoc sed forte ducis iam livida coniunx augeri famam pueri, suffusaque bili coxerat internum per barbara corda venenum, ilicet explorat caelum totamque volutis percurrit mathesim numeris, interrogat umbras, fulmina rimatur, libras videt, undique gaudens secretum rapuisse deo. sic torva Pelasgum Colchis in aplustri steterat trepidante marito [p. 72] Absyrtum Sparsura patri facturaque caesi germani plus morte nefas, dum funere pugnat et fratrem sibi tela facit; vel cum obruit ignem taurorum plus ipsa calens texitque trementem frigida flamma virum, quem defendente veneno inter flagrantes perhibent alsisse iuvencos.
Ergo animi dudum impatiens, postquam audiit isti imperium et longum statui, laniata lacertos ingreditur, qua strata viri, vocemque furentem his rupit: 'secure iaces, oblite tuorum, o piger: et mundo princeps (sic saecula poscunt) Maiorianus erit; clamant hoc sidera signis, hoc homines votis, isti quid sidera quaero, fatum aliud cui fecit amor? nil fortius illo, et puer est cupidus numquam, sed parcus habendi; pauper adhuc iam spargit opes, ingentia suadet consilia et sequitur, totum quod cogitat altum est, urget quod sperat, ludum si forte retexam, consumit quidquid iaculis fecisse putaris istius una dies: tribus hunc tremuere sagittis anguis, cervus, aper. non sic libravit in hostem spicula qui nato serpentis corpore cincto plus timuit cum succurrit, dum iactibus isdem interitum vitamque daret stabilemque teneret corde tremente manum, totamque exiret in artem [p. 74] spe propiore metus, dans inter membra duorum unius mortem, libeat decernere caestu: cessit Eryx Siculus, simili nec floruit arte Sparta, Therapnaea pugilem cum gymnade pinguem stratus Bebryciis Amycus suspexit harenis. qui vigor in pedibus! frustra sibi natus Ophelte Sicaniam tribuit palmam, plantasque superbas haud ita per siccam Nemeen citus extulit Arcas, cuius in Aetolo volitantem pulvere matrem horruit Hippomenes, multo qui caespite circi contemptu praemissus erat, cum carceris antro emicuit pernix populo trepidante virago, nil toto tactura gradu, cum pallidus ille respiceret medium post se decrescere campum et longas ad signa vias flatuque propinquo pressus in hostili iam curreret anxius umbra, donec ad anfractum metae iam iamque relictus concita ter sparso fregit vestigia pomo. qui videt hunc equitem Ledaeum spernit alumnum ac iuvenem, Sthenoboea, tuum, cui terga vetustas pennati largitur equi Lyciamque Chimaeram quem superasse refert, vulnus cum sustulit unum tres animas, vitam tum si tibi fata dedissent, Maioriane ferox, vetuisses Castora frenos, Pollucem caestus, Alconem spicula nosse, [p. 76] Bellerophonteis insultaturus opimis. si clipeum capiat, vincit Telamone creatum, qui puppes inter Graias contra Hectoris ignem ipsam etiam infidi classem defendit Vlixis. missile si quanto iaculetur pondere quaeris, segnius insertae trepidans pro fasce Camillae excussit telum Metabus, nec turbine tanto stridula Pelidae per Troilon exiit ornus; nec sic heroum tardantem busta Creontem Atticus Aegides rupit Marathonide quercu; nec sic intortum violatae Phoebados ultrix in Danaos fulmen iecit, cum Graecia Troiae noctem habuit similemque facem fixusque Capherei cautibus inter aquas flammam ructabat Oileus.
Parva loquor, quid quod, quotiens tibi bella geruntur, discipulus, non miles adest? et fingit alumnum: aemulus econtra spectat, quod viceris odit et quos vineis amat. totus dormitat ad istum magnus Alexander, patris quem gloria torsit. quid faciam infelix? nato quae regna parabo exclusa sceptris Geticis, respublica si me praeterit et parvus super hoc Gaudentius huius calcatur fatis? istum iam Gallia laudat quodque per Europam est. rigidis hunc abluit undis [p. 78] Rhenus, Arar, Rhodanus, Mosa, Matrona. Sequana Ledus, Clitis, Elaris, Atax, Vacalis; Ligerimque bipenni excisum per frusta bibit, cum bella timentes defendit Turonos, aberas; post tempore parvo pugnastis pariter, Francus qua Cloio patentes Atrebatum terras pervaserat. hic coeuntes claudebant angusta vias arcuque subactum vicum Helenam flumenque simul sub tramite longo artus suppositis trabibus transmiserat agger. illic te posito pugnabat ponte sub ipso Maiorianus eques, fors ripae colle propinquo [p. 80] barbaricus resonabat hymen Scythicisque choreis nubebat flavo similis nova nupta marito. hos ergo, ut perhibent, stravit; crepitabat ad ictus cassis et oppositis hastarum verbera thorax arcebat squamis, donec conversa fugatus hostis terga dedit; plaustris rutilare videres barbarici vaga festa tori coniectaque passim fercula captivasque dapes cirroque madente ferre coronatos redolentia serta lebetas, ilicet increscit Mavors thalamique refringit plus ardens Bellona faces; rapit esseda victor nubentemque nurum, non sic Pholoetica monstra atque Pelethronios Lapithas Semeleius Euan miscuit, Haemonias dum flairimant orgia matres et Venerem Martemque cient ac prima cruentos consumunt ad bella cibos Bacchoque rotato pocula tela putant, cum crudescente tumultu polluit Emathium sanguis Centauricus Othryn. nec plus nubigenum celebrentur iurgia fratrum: hic quoque monstra domat, rutili quibus arce cerebri ad frontem coma tracta iacet nudata que cervix saetarum per damna nitet, tum lumine glauco albet aquosa acies ac vultibus undique rasis pro barba tenues perarantur pectine cristae. [p. 82] strictius assutae vestes procera cohercent membra virum, patet his altato tegmine poples, latus et angustam suspendit balteus alvum. excussisse citas vastum per inane bipennes et plagae praescisse locum clipeosque rotare ludus et intortas praecedere saltibus hastas inque hostem venisse prius; puerilibus annis est belli maturus amor. si forte premantur seu numero seu sorte loci, mors obruit illos, non timor; invicti perstant animoque supersunt iam prope post animam, tales te teste fugavit et laudante viros, quisnam ferat? omnia tecum, te sine multa facit, pugnant pro principe cuncti: quam timeo, ne iam iste sibi! si regna tenebit, huic vineis, quodcumque domas. nil fata relinquunt hic medium: percussor enim si respuis esse, servus eris. certe recto si tramite servat sidera Chaldaeus, novit si gramina Colchus, fulgura si Tuscus, si Thessalus elicit umbras, si Lyciae sortes sapiunt, si nostra volatu fata locuntur aves, doctis balatibus Hammon si sanctum sub Syrte gemit, si denique verum, Phoebe, Themis, Dodona, canis, post tempora nostra Iulius hic Augustus erit. coniunctus amore praeterea est iuveni, grandis quem spiritus armat regis avi. quo te vertas? ad culmina mundi [p. 84] hic fatum fert, ambo animum, consurge simulque aggredere ignaros, neutrum mactare valebis, si iubeas utrumque mori; sed necte dolosas blanditias uni, ferro tamen iste petatur. quid loquor incassum? nihil est quod tanta cavemus: ut regnet victurus erit!
'
Commotus in iras Aetius sic pauca refert: 4 compesce furentis impia vota animi, mortem mandare valebo insontis, taceam nostri? quisquamne precatur ut sine criminibus crimen fiat bene nasci? ad poenam quis fata vocet? tua viscera ferro, Maioriane, petam, Phoebus si nocte refulget, Luna die, duplex ponto si plaustra novatur Parrhasis, Atlantem Tanais, si Bagrada cernit Caucason, Hercynii nemoris si stipite lintris texta Nabataeum pro Rheno sulcat Hydaspen, si bibit Hispanus Gangen tepidisque ab Erythris ad Tartesiacum venit Indus aquator Hiberum, si se Pollucis perfundit sanguine Castor, Thesea Pirithoi, Pyladen si stravit Orestae vel furibunda manus, raperet cum Taurica sacra matricida pius. sed ne sprevisse dolorem forte tuum videar, vivat careatque parumper militia, heu! potuit nobis, nisi triste putasses, fortunam debere suam.
Sic fatur et illum [p. 86] rure iubet patrio suetos mutare labores, fatorum currente rota, quo disceret, agri quid possessorem maneat, quos denique mores ius civile paret, ne solam militis artem ferret ad imperium, suspenderat ilicet arma emeritus iuvenis, sterilis ieiunia terrae vomere fecundans. sic quondam consule curvo vertebas campos, paulum si pace sequestra classica laxasses, fortis cui laeva regebat stivam post aquilas, humili dum iuncta camino victoris fumum biberet palmata bubulci.
Principis interea gladio lacrimabile fatum clauserat Aetius; cuius quo tutius ille magna Palatinis coniungeret agmina turmis, evocat hunc precibus, sed non se poena moratur sanguinis effusi (numerum collegerat ergo, [p. 88] non animum populi): ferri mala crimina ferro solvit et in vestram plus concidit ille ruinam, iam tunc imperium praesentis principis aurea volvebant bona fata colu; sed publica damna invidiam fugere viri. quicumque fuerunt nomen in Augustum lecti, tenuere relictum Caesaribus solium: postquam tu capta laboras, hic quod habet fecit. Traianum Nerva vocavit, cum pignus iam victor erat: Germanicus esset ut titulis, meritis fuerat, res ordine currit; hanc ambit famam quisquis sic incipit. olim post Capreas Tiberi, post turpia numina Gai, censuram Claudi, citharam thalamosque Neronis, post speculi immanis pompam, quo se ille videbat hinc turpis, quod pulcher, Otho, post quina Vitelli milia famosi ventris damnata barathro, his titulis princeps lectus similique labore Vespasianus erat.
Sed ne fortasse latronis me clausam virtute putes, consumpsit in illo vim gentis vitae vitium; Scythicam feritatem non vires, sed vota tenent, spoliisque potitus immensis robur luxu iam perdidit omne quo valuit dum pauper erat. mea viscera pro se in me nunc armat; laceror tot capta per annos [p. 90] ure suo, virtute mea, fecundaque poenis quos patiar pario, propriis nil conficit armis: Gaetulis, Nomadis, Garamantibus Autololisque, Arzuge, Marmarida, Psyllo, Nasamone timetur segnis, et ingenti ferrum iam nescit ab auro. ipsi autem color exsanguis, quem crapula vexat et pallens pinguedo tenet, ganeaque perenni pressus acescentem stomachus non explicat auram, par est vita suis; non sic Barcaeus opimam Hannibal ad Capuam periit, cum fortia bello inter delicias mollirent corpora Baiae et, se Lucrinas qua vergit Gaurus in undas, bracchia Massylus iactaret nigra natator. atque ideo hunc dominum saltem post saecula tanta ultorem mihi redde, precor, ne dimicet ultra Carthago Italiam contra.
'
Sic fata dolore ingemuit lacrimisque preces adiuvit obortis. his haec Roma refert: 'longas succinge querellas, o devota mihi: vindex tibi nomine divum Maiorianus erit. sed paucis pauca retexam. ex quo Theudosius communia iura fugato reddidit auctoris fratri, cui guttura fregit [p. 92] post in se vertenda manus, mea Gallia rerum ignoratur adhuc dominis ignaraque servit. ex illo multum periit, quia principe clauso, quisquis erat, miseri diversis partibus orbis vastari sollemne fuit. quae vita placeret, cum rector moderandus erat? contempta tot annos nobilitas iacuit: pretium respublica forti rettulit invidiam, princeps haec omnia noster corrigit atque tuum vires ex gentibus addens ad bellum per bella venit; nam maximus isse est, non pugnasse labor, terimus cur tempora verbis? pervenit et vincit.' tali sermone peractum concilium, verbisque deae famulante metallo aurea concordes traxerunt fila sorores. Hos me quos cecini Romae Libyaeque labores vota hominum docuere loqui; iam tempus ad illa ferre pedem quae fanda mihi vel Apolline muto: pro Musis Mars vester erit. conscenderat Alpes Raetorumque iugo per longa silentia ductus Romano exierat populato trux Alamannus [p. 94] perque Cani quondam dictos de nomine campos in praedam centum noviens dimiserat hostes, iamque magister eras: Burconem dirigis illo exigua comitante manu, sed sufficit istud cum pugnare iubes; certa est victoria nostris te mandasse acies; peragit fortuna triumphum non populo, sed amore tuo; nolo agmina campo quo mittis paucos, felix te respicit iste eventus belli; certatum est iure magistri, Augusti fato. nuper ferus hostis aperto errabat lentus pelago, postquam ordine vobis ordo omnis regnum dederat, plebs, curia, miles, et collega simul. Campanam flantibus Austris ingrediens terram securum milite Mauro agricolam aggreditur; pinguis per transtra sedebat Vandalus opperiens praedam, quam iusserat illuc captivo capiente trahi, sed vestra repente inter utrumque hostem dederant sese agmina planis quae pelagus collemque secant portumque reducto efficiunt flexu fluvii, perterrita primum [p. 96] montes turba petit, trabibus quae clausa relictis praedae praeda fuit; tum concitus agmine toto in pugnam pirata coit: pars lintre cavata iam dociles exponit equos, pars ferrea texta concolor induitur, teretes pars explicat arcus spiculaque infusum ferro latura venenum, quae feriant bis missa semel, iam textilis anguis discurrit per utramque aciem, cui guttur adactis turgescit zephyris; patulo mentitur hiatu iratam pictura famem, pannoque furorem aura facit quotiens crassatur vertile tergum flatibus et nimium iam non capit alvus inane. at tuba terrisono strepuit grave rauca fragore, responsat clamor lituis, virtusque repente ignavis vel parva furit, cadit undique ferrum, hinc tamen in iugulos: hunc torta falarica iactu proterit, ad mortem vix cessatura secundam; hunc conti rotat ictus; equo ruit aclyde fossus ille veruque alius; iacet hic simul alite telo, absentem passus dextram; pars poplite secto mortis ad invidiam vivit, partemque cerebri hic galeae cum parte rapit, fortique lacerto [p. 98] disicit ancipiti miserabile sinciput ense. ut primum versis dat tergum Vandalus armis, succedit caedes pugnae: discrimine nullo sternuntur passim campis, et fortia quaeque fecit iners, trepidante fuga mare pallidus intrat et naves pertransit eques, turpique natatu de pelago ad cymbam rediit, sic tertia Pyrrhi quondam pugna fuit: caesis cum milibus illum Dentatus premeret, lacerae vix fragmina classis traxit in Epirum qui Chaonas atque Molossos, qui Thracum Macetumque manus per litora vestra sparserat et cuius vires Oenotria pallens ipsaque, quae petiit, trepidaverat uncta Tarentus. hostibus expulsis campum, qui maximus exstat, iam lustrare vacat; videas hic strage sub illa utrorumque animos: nullus non pectore caesus, quisquis vester erat; nullus non terga foratus, illorum quisquis, clamant hoc vulnera primi praedonum tum forte ducis, cui regis avari narratur nupsisse soror, qui pulvere caeco clausus et elisus pilis vestigia turpis gestat adhuc probrosa fugae, sic agmina vestra cum spoliis campum retinent et Marte fruuntur. Interea duplici texis dum litore classem inferno superoque mari, cadit omnis in aequor silva tibi nimiumque diu per utrumque recisus, Appennine, latus, navali qui arbore dives non minus in pelagus nemorum quam mittis aquarum. [p. 100] Gallia continuis quamquam sit lassa tributis, hoc censu placuisse cupit nec pondera sentit quae prodesse probat, non tantis maior Atrides Carpathium texit ratibus cum Doricus hostis Sigeas rapturus opes Rhoeteia clausit Pergama; nec tantae Seston iuncturus Abydo Xerxes classis erat tumidas cum sterneret undas et pontum sub ponte daret, cum stagna superbo irrupit temerata gradu turmaeque frequentes Hellespontiaco persultavere profundo; nec sic Leucadio classis Mareotica portu Actiacas abscondit aquas, in bella mariti dum venit a Phario dotalis turba Canopo, cum patrio Cleopatra ferox circumdata sistro milite vel piceo fulvas onerata carinas Dorida diffusam premeret Ptolomaide gaza. hoc tu non cultu pugnas, sed more priorum dite magis ferro, merito cui subiacet aurum divitis ignavi, tales ne sperne rebelles: etsi non acies, decorant tamen ista triumphos. nec me Lageam stirpem memorasse pigebit hostis ad exemplum vestri; namque auguror hisdem regnis fortunam similem, cum luxus in illa parte sit aequalis nec peior Caesar in ista. Ilicet aggrederis quod nullus tempore nostro [p. 102] Augustus potuit: rigidum septemplicis Histri agmen in arma rapis. nam quidquid languidus axis cardine Sithonio sub Parrhase parturit Vrsa, hoc totum tua signa pavet; Bastarna, Suebus, Pannonius, Neurus, Chunus, Geta, Dacus, Halanus, Bellonotus, Rugus, Burgundio, Vesus, Alites, Bisalta, Ostrogothus, Procrustes, Sarmata, Moschus post aquilas venere tuas; tibi militat omnis Caucasus et Scythicae potor Tanaiticus undae, quid faciat fortuna viri? quascumque minatur, has tremuit iam Roma manus; modo principe sub te ne metuat prope parva putat, nisi serviat illi quod timuit regnante alio. Iam castra movebas et te diversis stipabant milia signis; obsequium gens una negat, quae nuper ab Histro rettulit indomitum solito truculentior agmen quod dominis per bella caret, populoque superbo Tuldila plectendas in proelia suggerit iras. hic tu vix armis positis iterum arma retractas: Bistonides veluti Ciconum cum forte pruinas Ogygiis complent thiasis, seu Strymonos arvis seu se per Rhodopen seu qua nimbosus in aequor volvit Hyperboreis in cautibus Hismarus Hebrum dat somno vaga turba, simul lassata quiescunt [p. 104] orgia et ad biforem reboat nec tibia flatum; vix requies, iam † ponte ligant † rotat enthea thyrsum Bassaris et maculis Erythraeae nebridos horrens excitat Odrysios ad marcida tympana mystas. tu tamen hanc differs poenam, sed sanguinis auctor maioris, dum parcis, eras. non pertulit ultra hoc pro te plus cauta manus vestrumque pudorem sprevit pro vobis; primi cadit hostia belli quisque rebellis erat. praedam quoque dividis illis, mens devota quibus fuerat: quae territa servit exemplo, gaudet pretio. Pharsalica Caesar arva petens subitas ferro compescuit iras; sed sua membra secans, ut causae mole coactus, flevit quos perimit; vestris haec proficit armis seditio: quodcumque iubes, nisi barbarus audit, hic cadit, ut miles timeat. Iam tempore brumae Alpes marmoreas atque occurrentia iuncto saxa polo rupesque vitri siccamque minantes per scopulos pluviam primus pede carpis et idem lubrica praemisso firmas vestigia conto. coeperat ad rupis medium quae maxima turba est interno squalere gelu, quod colle supino artatis conclusa viis reptare rigenti non poterat revoluta solo: fors unus ab illo [p. 106] agmine, canentem cuius rota triverat Histrum, exclamat: 'gladios malo et sollemne quieta quod frigus de morte venit; mea torpor inerti membra rigore ligat, quodam mihi corpus adustum frigoris igne perit, sequimur sine fine labori instantem iuvenem; quisquis fortissimus ille est aut rex aut populus, castris modo clausus aprica vel sub pelle iacet; nos anni vertimus usum. quod iubet hic lex rebus erit; non flectitur umquam a coeptis damnumque putat si temporis iras vel per damna timet, qua dicam gente creatum quem Scytha non patior? cuius lac tigridis infans Hyrcana sub rupe bibit? quae sustulit istum axe meo gravior tellus? en vertice summo algentes cogit turmas ac frigora ridet, dum solus plus mente calet, cum classica regis Arctoi sequerer, Romani principis arma Caesareumque larem luxu torpere perenni audieram: dominos nil prodest isse priores si rex hic quoque fortis erat.' maiora parantem dicere de scopulo verbis accendis amaris: 'quisquis es, oppositi metuis qui lubrica clivi, frange cutem pendentis aquae scalptoque fluento sit tibi lympha gradus, turpes depone querelas; otia frigus habent, numquid mihi membra biformis Hylaei natura dedit? num Pegasus alis [p. 108] adiuvit, quidquid gradior, pennasque volanti dat? Calais Zetusque mihi, quem ninguida cernis calcantem iam dorsa iugi? vos frigora frangunt, vos Alpes? iam iam studeam pensare pruinas; aestatem sub Syrte dabo.' sic agmina voce erigis exemploque levas primusque labores aggrederis, quoscumque iubes; tum cetera paret turba libens, servit propriis cum legibus auctor. Qui tibi praeterea comites quantusque magister militiae, vestrum post vos qui compulit agmen, sed non invitum! dignus cui cederet uni Sulla acie, genio Fabius, pietate Metellus, Appius eloquio, vi Fulvius, arte Camillus, si praefecturae quantus moderetur honorem vir quaeras, tendit patulos qua Gallia fines, vix habuit mores similes cui teste senatu in se etiam tractum commiserat Vlpius ensem, qui dictat modo iura Getis, sub iudice vestro [p. 110] pellitus ravum praeconem suspicit hostis. quid loquar hic illum qui scrinia sacra gubernat, qui, cum civilis dispenset partis habenas, sustinet armati curas, interprete sub quo flectitur ad vestras gens effera condiciones? quid laudare Petrum parvis, temeraria Clio, viribus aggrederis? cuius dignatur ab ore Caesar in orbe loqui, licet et quaestore diserto polleat; attamen hic nuper, placidissime princeps, obside percepto nostrae de moenibus urbis visceribus miseris insertum depulit ensem. et quia lassatis nimium spes unica rebus venisti, nostris, petimus, succurre ruinis Lugdunumque tuam, dum praeteris, aspice victor: otia post nimios poscit te fracta labores. cui pacem das, redde animum: lassata iuvenci cervix deposito melius post sulcat aratro telluris glaebam solidae, bove, fruge, colono, civibus exhausta est. stantis fortuna latebat; dum capitur, vae quanta fuit! post gaudia, princeps, [p. 112] delectat meminisse mali. populatibus, igni etsi concidimns, veniens tamen omnia tecum restituis: fuimus vestri quia causa triumphi, ipsa ruina placet, cum victor scandere currum incipies crinemque sacrum tibi more priorum nectet muralis, vallaris, civica laurus et regum aspicient Capitolia fulva catenas, cum vesties Romam spoliis, cum divite cera pinges Cinyphii captiva mapalia Bocchi, ipse per obstantes populos raucosque fragores praecedam et tenui, sicut nunc, carmine dicam te geminas Alpes, Syrtes te, te mare magnum, te freta, te Libycas pariter domuisse catervas, ante tamen vicisse mihi. quod lumina flectis quodque serenato miseros iam respicis ore, exsultare libet: memini, cum parcere velles, hic tibi vultus erat; mitis dat signa venustas, annue: sic vestris respiret Byrsa tropaeis, sic Parthus certum fugiat Maurusque timore albus eat; sic Susa tremant positisque pharetris exarmata tuum circumstent Bactra tribunal. [p. 114]
Praefatio panegyrici dicti Avito Augusto
Pallados armisonae festum dum cantibus ortum personat Hismario Thracia vate chelys, et dum Mopsopium stipantur per Marathonem qui steterant fluvii quaeque cucurrit humus, dulcisonum quatitur fidibus dum pectine murmur, C has perhibent laudes laude probasse deam: 'diva, Gigantei fudit quam tempore belli armatus partus vertice dividuo, quam neque Deliacis peperit Latona sub antris, fixura errantem Cyclada pignoribus, nec quae Cadmeis pariens Alciden in oris suspendit triplici nocte puerperium, nec cuius pluvio turris madefacta metallo est, cum matrem impleret filius aurigena: sed te, cum trepidum spectaret Phlegra Tonantem, impulit excussam vertice ruptus apex; cumque deos solae traherent in proelia vires confusum valde te sine robur erat: protulit ut mox te patrius, Sapientia, vertex, tum mage vicerunt, te cum habuere dei. te propter cessit, manibus constructa tremendis, iam prope per rutilum machina tensa polum. [p. 116] Pindus, Othrys, Pholoe dextris cecidere Gigantum, decidit et Rhoeti iam gravis Ossa manu. sternitur Aegaeon, Briareus, Ephialta Mimasque, Arctoas sueti lambere calce rotas. Enceladus patri iacuit fratrique Typhoeus; Euboicam hic rupem sustinet, hic Siculam.' Hinc sese ad totam genetricem transtulit Orpheus et docuit chordas dicere Calliopam. assurrexerunt Musae sub laude sororis et placuit divae carmine plus pietas. quod si maternas laudes cantasse favori est nec valeo priscas aequiperare fides, publicus hic pater est, vovi cui carmen, Avitus: materia est maior si mihi Musa minor.
Panegyricus
Phoebe, peragrato tandem visurus in orbe quem possis perferre parem, da lumina caelo: sufficit hic terris, nec se iam signifer astris [p. 118] iactet, Marmaricus quem vertice conterit Atlans: sidera sunt isti. quae sicut mersa nitescunt, adversis sic Roma micat, cui fixus ab ortu ordo fuit crevisse malis, modo principe surgit consule; nempe, patres, collatos cernere fasces vos iuvat et sociam sceptris mandasse curulem: credite, plus dabitis: currus, iam necte bifrontes, anceps Iane, comas duplicique accingere lauro, principis anterior, iam consulis iste coruscat annus, et emerita trabeis diademata crescunt, incassum iam, Musa, paves quod propulit Auster vela ratis nostrae; pelago quia currere famae coepimus, en sidus, quod nos per caerula servet. Forte pater superum prospexit ab aethere terras: ecce viget quodcumque videt; mundum reparasse aspexisse fuit; solus fovet omnia nutus, iamque ut conveniant superi, Tegeaticus ales nunc plantis, nunc fronte volat, vix contigit arva et toto descendit avo: mare terra vel aer indigenas misere deos. germane Tonantis, [p. 120] prime venis, viridi qui Dorida findere curru suetus in attonita spargis cito terga serenum; umentes Nymphas Phorcus comitatur ibique glaucus, Glauce, venis, vatum et certissime Proteu, certus eras. longo veniunt post ordine divi: pampineus Liber, Mars trux, Tirynthius hirtus, nuda Venus, fecunda Ceres, pharetrata Diana, Iuno gravis, prudens Pallas, turrita Cybebe, Saturnus profugus, vaga Cynthia, Phoebus ephebus, Pan pavidus, Fauni rigidi, Satyri petulantes. convenere etiam caelum virtute tenentes, Castor equo, Pollux caestu, Perseius harpe, fulmine Vulcanus, Tiphys rate, gente Quirinus. quis canat hic aulam caeli, rutilantia cuius ipsa pavimentum sunt sidera? Iam pater aureo tranquillus sese solio locat, inde priores consedere dei (fluviis quoque contigit illo, sed senibus, residere loco, tibi, maxime fluctu Eridane et flavis in pocula fracte Sygambris, Rhene tumens, Scythiaeque vagis equitate catervis H ister et ignotum plus notus, Nile, per ortum): cum procul erecta caeli de parte trahebat [p. 122] pigros Roma gradus, curvato cernua collo ora ferens; pendent crines de vertice, tecti pulvere, non galea, clipeusque impingitur aegris gressibus, et pondus, non terror, fertur in hasta, utque pii genibus primum est adfusa Tonantis, 'testor, sancte parens,' inquit, 'te numen et illud, quidquid Roma fui: summo satis obruta fato invideo abiectis; pondus non sustinet ampli culminis arta domus nec fulmen vallibus instat, quid, rogo, bis seno mihi vulture Tuscus haruspex portendit? iaciens primae cur moenia genti ominibus iam celsa fui, dum collis Etrusci fundamenta iugis aperis mihi, Romule pauper? plus gladio secura fui cum turbine iuncto me Rutulus, Veiens pariterque Auruncus et Aequus, Hernicus et Volscus premerent, sat magna videbar et tibi dum rumpit vitiatum femina ferro corpus et ad castum remeas, pudor erute, vulnus. iam cum vallatam socio me clausit Etrusco Tarquinius: pro Muci ignes! pro Coclitis undae! pro dolor! hic quonam est qui sub mea iura redegit Samnitem, Gurges, Volsci qui terga cecidit, Marcius, et Senones fundens dictator et exul? Fabricii vitam vellem, mortes Deciorum, vel sic vincentem vel sic victos: mea redde [p. 124] principia, heu! quo nunc pompae ditesque triumphi et pauper consul? Libycum mea terruit axem cuspis et infido posui iuga tertia Poeno. Indorum Ganges, Colchorum Phasis, Araxes Armeniae, Ger Aethiopum Tanaisque Getarum Thybrinum tremuere meum. me Teutone iuncto quondam fracte subis Cimber, gladiisque gravatas ante manus solas iussi portare catenas, vae mihi! qualis eram, cum per mea iussa iuberent Sulla, Asiatogenes, Curius, Paulus, Pompeius Tigrani, Antiocho, Pyrrho, Persae, Mithridati pacem ac regna, fugam, vectigal, vincla, venenum. Sauromatem taceo ac Moschum solitosque cruentum lac potare Getas ac pocula tingere venis vel, cum diffiigiunt, fugiendos tum mage Persas. nec terras dixisse sat est: fulgentibus armis tot maria intravi duce te longeque remotas sole sub occiduo gentes. victricia Caesar signa Caledonios transvexit ad usque Britannos; fuderit et quamquam Scotum et cum Saxone Pictum, hostes quaesivit, quem iam natura vetabat quaerere plus homines, vidit te frangere Leucas, trux Auguste, Pharon, dum classicus Actia miles stagna quatit profugisque bibax Antonius armis incestam vacuat patrio Ptolomaida regno. [p. 126] cumque prius stricto quererer de cardine mundi, nec limes nunc ipsa mihi. plus, summe deorum, sum iusto tibi visa potens quod Parthicus ultro restituit mea signa Sapor positoque tiara funera Crassorum flevit dum purgat, et hinc iam (pro dolor!) excusso populi iure atque senatus quod timui incurri; sum tota in principe, tota principis, et fio lacerum de Caesare regnum, quae quondam regina fui; Capreasque Tiberi et caligas Gai Claudi censura secuta est et vir morte Nero; tristi Pisone verendum Galbam sternis, Otho, speculo qui pulcher haberi dum captas, ego turpis eram; mihi foeda Vitelli intulit ingluvies ventrem, qui tempore parvo regnans sero perit; lassam post inclitus armis Vespasianus habet, Titus hinc, post hunc quoque frater; post quem tranquillus vix me mihi reddere Nerva coepit, adoptivo factus de Caesare maior; Vlpius inde venit, quo formidata Sygambris Agrippina fuit, fortis, pius, integer, acer. talem capta precor. Traianum nescio si quis aequiperet, ni fors iterum tu, Gallia, mittas [p. 128] qui vincat.' lacrimae vocem clausere precantis, et quidquid superest luctus rogat, undique caeli assurgunt proceres, Mars, Cypris, Romulus et qui auctores tibi, Roma, dei; iam mitior ipsa flectitur atque iras veteres Saturnia donat. Iuppiter ista refert: 'Fatum, quo cuncta reguntur quoque ego, non licuit frangi, sat celsa laborant semper, et elatas nostro de munere vires invidit Fortuna sibi; sed concipe magnos, quamquam fracta, animos, si te Porsenna soluto plus timuit de ponte fremens, si moenia capta mox Brenni videre fugam, si denique dirum H annibalem iuncto terrae caelique tumultu reppulimus (cum castra tuis iam proxima muris starent, Collina fulmen pro turre cucurrit, atque illic iterum timuit natura paventem post Phlegram pugnare Iovem): torpentia tolle lumina, detersam mentem caligo relinquat. te mirum est vinci; incipies cum vincere, mirum non erit. utque tibi pateat quo surgere tandem fessa modo possis, paucis, cognosce, docebo.
Est mihi, quae Latio se sanguine tollit alumnam, tellus clara viris, cui non dedit optima quondam rerum opifex natura parem; fecundus ab urbe [p. 130] pollet ager, primo qui vix proscissus aratro semina tarda sitit vel luxuriante iuvenco arcana exponit piceam pinguedine glaebam, assurrexit huic, coxit quod torridus Auster, Niliacum Libycumque solum, collataque semper arida Mygdoniae damnarunt Gargara falces; Apulus et Calaber cessit, spes unica rerum, hanc, Arverne, colens nulli pede cedis in armis, quosvis vineis equo. testis mihi Caesaris esto hic nimium Fortuna pavens, cum colle repulsus Gergoviae castris miles vix restitit ipsis, hos ego tam fortes volui, sed cedere Avitum dum tibi, Roma, paro, rutilat cui maxima dudum stemmata complexum germen, palmata cucurrit per proavos, gentisque suae te teste, Philagri, patricius resplendet apex. sed portio quanta est haec laudum, laudare patres, quos quippe curules et praefecturas constat debere nepoti? sint alii per quos se postuma iactet origo, et priscum titulis numeret genus alter: Avite, [p. 132] nobilitas tu solus avos. libet edere tanti gesta viri et primam paucis percurrere vitam.
Solverat in partum generosa puerpera casti ventris onus; manifesta dedi mox signa futuri principis ac totam fausto trepidi patris aulam implevi augurio, licet idem grandia nati culparet fata et pueri iam regna videret, sed sibi commissum tanto sub pignore cernens mundi depositum, ne quid tibi, Roma, periret, iuvit fortunam studio. Iactantia primum membra dedit nivibus, glaciemque inrumpere plantis iussit et attritas parvum ridere pruinas, surgentes animi Musis formantur et illo quo Cicerone tonas; didicit quoque facta tuorum ante ducum; didicit pugnas libroque relegit quae gereret campo, primus vix coeperat esse ex infante puer, rabidam cum forte cruentis rictibus atque escas ieiuna fauce parantem plus catulis stravit (fuerant nam fragmina propter) arrepta de caute lupam, fractusque molari dissiluit vertex et saxum vulnere sedit, sic meus Alcides, Nemeae dum saltibus errat, occurrit monstro vacuus, non robora portans, non pharetras; stetit ira fremens atque hoste propinquo consuluit solos virtus decepta lacertos.
Parva quidem, dicenda tamen: quis promptior isto [p. 134] tensa catenati summittere colla Molossi et lustris recubare feras interprete nare discere non visas et in aere quaerere plantas? iam si forte suem latratibus improbus Vmber terruit, albentes nigro sub gutture lunas frangere ludus erat colluctantique lacerto vasta per adversas venabula cogere praedas, quam pulchrum, cum forte domum post lustra revertens horrore splenderet apri virtusque repugnans proderet invitum per fortia facta pudorem! sic Pandioniis castae Tritonidos arvis Hippolytus roseo sudum radiabat ab ore, sed simul a gemino flagrans cum Cressa furore transiit adfectu matres et fraude novercas.
Quid volucrum studium, dat quas natura rapaces in vulgus prope cognatum? quis doctior isto instituit varias per nubila iungere lites? alite vincit aves, celerique per aethera plausu hoc nulli melius pugnator militat unguis.
Nec minus haec inter civilia iura secutus eligitur primus, iuvenis, solus, mala fractae alliget ut patriae poscatque informe reddi vectigal, procerum tum forte potentior illic, post etiam princeps, Constantius omnia praestat, [p. 136] indole defixus tanta et miratus in annis parvis grande bonum vel in ore precantis ephebi verba senis.
Ducis hinc pugnas et foedera regum pandere, Roma, libet, variis incussa procellis bellorum regi Getico tua Gallia pacis pignora iussa dare est, inter quae nobilis obses tu, Theodore, venis; quem pro pietate propinqui expetis in media pelliti principis aula tutus, Avite, fide. probat hoc iam Theudoris altum exemplum officii, res mira et digna relatu, quod fueris blandus regi placuisse feroci, hinc te paulatim praelibat sensibus imis atque nimis vult esse suum; sed spernis amicum plus quam Romanum gerere, stupet ille repulsam et plus inde places, rigidum sic, Pyrrhe, videbas Fabricium, ingestas animo cum divite fugit pauper opes, regem temnens, dum supplice censu pignus amicitiae vili mendicat ab auro. [p. 138]
Aetium interea, Scythico quia saepe duello est edoctus, sequeris; qui, quamquam celsus in armis, nil sine te gessit, cum plurima tute sine illo. nam post Iuthungos et Norica bella subacto victor Vindelico Belgam, Burgundio quem trux presserat, absolvit iunctus tibi. vincitur illic cursu Herulus, Chunus iaculis Francusque natatu, Sauromata clipeo, Salius pede, falce Gelonus, vulnere vel si quis plangit cui Messe feriri est ac ferro perarasse genas vultuque minaci rubra cicatricum vestigia defodisse.
Inlustri iam tum donatur celsus honore, squameus et rutilis etiamnunc livida cristis [p. 140] ora gerens vix arma domum sordentia castris rettulerat: nova bella iterum pugnamque sub ipsis iam patriae muris periurus commovet hostis. Litorius Scythicos equites tum forte subacto celsus Aremorico Geticum rapiebat in agmen per terras, Arverne, tuas; qui proxima quaeque discursu, flammis, ferro, feritate, rapinis delebant, pacis fallentes nomen inane. huius tum famulum quidam truculentior horum, mox feriende, feris; ruit ille et tristia fata commendat domino absenti partemque futuram vindictae moriens Stygium spe portat ad amnem. et iam fama viro turres portasque tuenti intuitu pavidae plebis perfert scelus actum. excutitur, restat, pallet, rubet, alget et ardet, ac sibimet multas vultum variata per unum ira facit facies, vel, qui mos saepe dolenti, plus amat extinctum; tandem prorumpit et arma, arma fremit, pinguisque etiamnum sanguine fertur lorica, obtusus per barbara vulnera contus atque sub assiduis dentatus caedibus ensis. includit suras ocreis capitique micantem imponit galeam, fulvus cui crescit in altum conus et iratam iaculatur vertice lucem. et iam scandit equum vulsisque a cardine portis emicat; adsistunt socio Virtusque Dolorque et Pudor: armatas pilo petit impiger alas [p. 142] pugnando pugnam quaerens, pavidumque per agmen multorum interitu compensat quod latet unus. sic Phrygium Emathia victorem cuspide poscens Aeacides caeso luctum frenavit amico, per mortes tot, Troia, tuas (nam vilia per se agmina) contentus ruere strictumque per amplos exserere gladium populos; natat obruta tellus sanguine, dumque hebetat turba grave caedua telum absens in cuncto sibi vulnere iam cadit Hector. proditus ut tandem tanti qui causa tumultus, inquit Avitus: 'Age, Scythica nutrite sub Arcto, qui furis et caeso tantum qui fidis inermi, congredere armato, multum tibi praestitit ira iam mea: concessi pugnam iubeoque resistas; certantem mactasse iuvat.' sic fatur et aequor prosilit in medium, nec non ferus advenit hostis. ut primum pectus vel comminus ora tulere, hic ira tremit, ille metu. iam cetera turba diversis trepidat votis variosque per ictus pendet ab eventu, sed postquam prima, secunda tertiaque acta rota est, venit ecce et celsa cruentum perforat hasta virum, post et confinia dorsi cedit transfosso ruptus bis pectore thorax, et dum per duplicem sanguis singultat hiatum dividua ancipitem carpserunt vulnera vitam. [p. 144]
Haec post gesta viri (temet, Styx livida, testor) intemerata mihi praefectus iura regebat; et caput hoc sibimet solitis defessa ruinis Gallia suscipiens Getica pallebat ab ira., nil prece, nil pretio, nil milite fractus agebat Aetius; capto terrarum damna patebant Litorio; in Rhodanum proprios producere fines Theudoridae fixum, nec erat pugnare necesse, sed migrare Getis, rabidam trux asperat iram victor; quod sensit Scythicum pro moenibus hostem, imputat; et nil est gravius, si forsitan umquam vincere contingat, trepido, postquam undique nullum praesidium ducibusque tuis nil, Roma, relictum est, foedus, Avite, novas; saevum tua pagina regem lecta domat; iussisse sat est te, quod rogat orbis. credent hoc umquam gentes populique futuri? littera Romani cassat quod, barbare, vineis. iura igitur rexit; namque hoc quoque par fuit, ut tum assertor fieret legum qui nunc erit auctor, ne dandus populis princeps, caput, induperator, Caesar et Augustus solum fera proelia nosset.
Iam praefecturae perfunctus culmine tandem se dederat ruri (numquam tamen otia, numquam desidia imbellis, studiumque et cura quieto armorum semper): subito cum rupta tumultu [p. 146] barbaries totas in te transfuderat Arctos, Gallia, pugnacem Rugum comitante Gelono Gepida trux sequitur; Scirum Burgundio cogit; Chunus, Bellonotus, Neurus, Bastarna, Toringus, Bructerus, ulvosa vel quem Nicer alluit unda prorumpit Francus; cecidit cito secta bipenni Hercynia in lintres et Rhenum texuit alno; et iam terrificis diffuderat Attila turmis in campos se, Belga, tuos. vix liquerat Alpes Aetius, tenue et rarum sine milite ducens robur in auxiliis, Geticum male credulus agmen incassum propriis praesumens adfore castris. nuntius at postquam ductorem perculit, Hunos iam prope contemptum propriis in sedibus hostem exspectare Getas, versat vagus omnia secum consilia et mentem curarum fluctibus urget. tandem nutanti sedit sententia celsum exorare virum, collectisque omnibus una principibus coram supplex sic talibus infit: 'orbis, Avite, salus, cui non nova gloria nunc est quod rogat Aetius, voluisti, et non nocet hostis; vis: prodest, inclusa tenes tot milia nutu, et populis Geticis sola est tua gratia limes; infensi semper nobis pacem tibi praestant. victrices, i, prome aquilas; fac, optime, Chunos, [p. 148] quorum forte prior fuga nos concusserat olim, bis victos prodesse mihi.' sic fatur, et ille pollicitus votum fecit spem. protinus inde avolat et famulas in proelia concitat iras. ibant pellitae post classica Romula turmae, ad nomen currente Geta; timet aere vocari dirutus, opprobrium, non damnum barbarus horrens. hos ad bella trahit iam tum spes orbis Avitus, vel iam privatus vel adhuc, sic cinnama busto collis Erythraei portans Phoebeius ales concitat omne avium vulgus; famulantia currunt agmina, et angustus pennas non explicat aer.
Iam prope fata tui bis senas vulturis alas complebant (scis namque tuos, scis, Roma, labores): Aetium Placidus mactavit semivir amens; vixque tuo impositum capiti diadema, Petroni: ilico barbaries, nec non sibi capta videri Roma Getis tellusque suo cessura furori; raptores ceu forte lupi, quis nare sagaci monstrat odor pinguem clausis ab ovilibus auram, irritant acuuntque famem portantque rapinae [p. 150] in vultu speciem, patulo ieiunia rictu fallentes; iam iamque tener spe frangitur agnus atque absens avido crepitat iam praeda palato, quin et Aremoricus piratam Saxona tractus sperabat, cui pelle salum sulcare Britannum ludus et assuto glaucum mare findere lembo. Francus Germanum primum Belgamque secundum sternebat, Rhenumque, ferox Alamanne, bibebas Romani ripis et utroque superbus in agro vel civis vel victor eras. sed perdita cernens terrarum spatia princeps iam Maximus, unum quod fuit in rebus, peditumque equitumque magistrum te sibi, Avite, legit, collati rumor honoris invenit agricolam, flexi dum forte ligonis exercet dentes vel pando pronus aratro vertit inexcoctam per pinguia iugera glaebam, sic quondam ad patriae res fractas pauper arator, Cincinnate, venis veterem cum te induit uxor ante boves trabeam dictatoremque salignae excepere fores atque ad sua tecta ferentem quod non persevit, turpique e fasce gravata vile triumphalis portavit purpura semen.
Ut primum ingesti pondus suscepit honoris, legas qui veniam poscant, Alamanne, furori, Saxonis incursus cessat, Chattumque palustri alligat Albis aqua; vixque hoc ter menstrua totum [p. 152] luna videt, iamque ad populos ac rura feroci tenta Getae pertendit iter, qua pulsus ab aestu Oceanus refluum spargit per culta Garunnam; in flumen currente mari transcendit amarus blanda fluenta latex, fluviique impacta per alveum salsa peregrinum sibi navigat unda profundum. hic iam disposito laxantes frena duello Vesorum proceres raptim suspendit ab ira rumor, succinctum referens diplomate Avitum iam Geticas intrare domos positaque parumper mole magisterii legati iura subisse.
Obstupuere duces pariter Scythicusque senatus et timuere, suam pacem ne forte negaret, sic rutilus Phaetonta levem cum carperet axis iam pallente die flagrantique excita mundo pax elementorum fureret vel sicca propinquus saeviret per stagna vapor limusque sitiret pulvereo ponti fundo, tunc unica Phoebi insuetum clemens exstinxit flamma calorem.
Hic aliquis tum forte Getes, dum falce recocta ictibus informat saxoque cacuminat ensem, iam promptus caluisse tubis, iam iamque frequenti caede sepulturus terram non hoste sepulto, claruit ut primum nomen venientis Aviti, exclamat: 'periit bellum, date rursus aratra. [p. 154] otia si replico priscae bene nota quietis, non semel iste mihi ferrum tulit, o pudor! o di! tantum posse fidem! quid foedera lenta minaris, in damnum mihi fide meum? compendia pacis et praestare iubes nos et debere, quis umquam crederet? en Getici reges, parere volentes, inferius regnasse putant! nec dicere saltim desidiae obtentu possum te proelia nolle: pacem fortis amas. iam partes sternit Avitus; insuper et Geticas praemissus continet iras Messianus; adhuc mandasti, et ponimus arma. quid restat quod posse velis? quod non sumus hostes parva reor; prisco tu si mihi notus in actu es, auxiliaris ero: vel sic pugnare licebit.'
Haec secum rigido Vesus dum corde volutat, ventum in conspectum fuerat, rex atque magister propter constiterant; hic vultu erectus, at ille laetitia erubuit veniamque rubore poposcit, post hinc germano regis, hinc rege retento Palladiam implicitis manibus subiere Tolosam. haud secus insertis ad pulvinaria palmis Romulus et Tatius foedus iecere, parentum cum ferro et rabidis cognato in Marte maritis Hersilia inseruit Pallantis colle Sabinas.
[p. 156] Interea incautam furtivis Vandalus armis te capit, infidoque tibi Burgundio ductu extorquet trepidas mactandi principis iras. heu facinus! in bella iterum quartosque labores perfida Elisseae crudescunt classica Byrsae. ' nutristis quod, fata, malum? conscenderat arces Euandri Massyla phalanx montesque Quirini Marmarici pressere pedes rursusque revexit quae captiva dedit quondam stipendia Barce. exsilium patrum, plebis mala, principe caeso captivum imperium ad Geticas rumor tulit aures, luce nova veterum coetus de more Getarum contrahitur; stat prisca annis viridisque senectus consulis; squalent vestes ac sordida macro lintea pinguescunt tergo, nec tangere possunt altatae suram pelles, ac poplite nudo peronem pauper nodus suspendit equinum.
Postquam in consilium seniorum venit honora pauperies pacisque simul rex verba poposcit, dux ait: 'optassem patriis securus in arvis emeritam, fateor, semper fovisse quietem, ex quo militiae post munia trina superbum [p. 158] praefecturae apicem quarto iam culmine rexi. sed dum me nostri princeps modo Maximus orbis ignarum, absentem procerum per mille repulsas ad lituos post iura vocat voluitque sonoris praeconem mutare tubis, promptissimus istud arripui officium, vos quo legatus adirem. foedera prisca precor, quae nunc meus ille teneret, iussissem si forte, senex cui semper Avitum sectari crevisse fuit. tractare solebam res Geticas olim; scis te nescisse frequenter quae suasi nisi facta, tamen fortuna priorem abripuit genium; periit quodcumque merebar cum genitore tuo. Narbonem tabe solutum ambierat (tu parvus eras); trepidantia cingens milia in infames iam iamque coegerat escas; iam tristis propriae credebat defore praedae, si clausus fortasse perit, cum nostra probavit consilia et refugo laxavit moenia bello. teque ipsum (sunt ecce senes) hoc pectore fultum hae flentem tenuere manus, si forsitan altrix te mihi, cum nolles, lactandum tolleret, ecce advenio et prisci repeto modo pignus amoris. si tibi nulla fides, nulla est reverentia patris, i durus pacemque nega.'
Prorumpit ab omni [p. 160] murmur concilio fremitusque, et proelia damnans seditiosa ciet concordem turba tumultum. tum rex effatur: 'dudum, dux inclite, culpo poscere te pacem nostram, cum cogere possis servitium, trahere ac populos in bella sequaces. ne, quaeso, invidiam patrio mihi nomine inuras: quid mereor, si nulla iubes? suadere sub illo quod poteras, modo velle sat est, solumque moratur, quod cupias, nescisse Getas. mihi Romula dudum per te iura placent, parvumque ediscere iussit ad tua verba pater docili quo prisca Maronis carmine molliret Scythicos mihi pagina mores; iam pacem tum velle doces, sed percipe quae sit condicio obsequii: forsan rata pacta probabis. testor, Roma, tuum nobis venerabile nomen et socium de Marte genus (vel quidquid ab aevo, nil te mundus habet melius, nil ipsa senatu), me pacem servare tibi vel velle abolere quae noster peccavit avus, quem fuscat id unum, quod te, Roma, capit; sed di si vota secundant, excidii veteris crimen purgare valebit ultio praesentis, si tu, dux inclite, solum [p. 162] Augusti subeas nomen, quid lumina flectis? invitum plus esse decet, non cogimus istud, sed contestamur: Romae sum te duce amicus, principe te miles, regnum non praeripis ulli, nec quisquam Latias Augustus possidet arces; qua vacat, aula tua est. testor, non sufficit istud, ne noceam; atque tuo hoc utinam diademate fiat, ut prosim! suadere meum est; nam Gallia si te compulerit, quae iure potest, tibi pareat orbis, ne pereat.' dixit pariterque in verba petita dat sanctam cum fratre fidem, discedis, Avite, maestus, qui Gallos scires non posse latere quod possint servire Getae te principe, namque civibus ut patuit trepidis te foedera ferre, occurrunt alacres ignaroque ante tribunal sternunt; utque satis sibimet numerosa coisse nobilitas visa est, quam saxa nivalia Cotti despectant, variis nec non quam partibus ambit Tyrrheni Rhenique liquor, vel longa Pyrenei quam iuga ab Hispano seclusam iure cohercent, aggreditur nimio curarum pondere tristem gaudens turba virum. procerum tum maximus unus, dignus qui patriae personam sumeret, infit: 'quam nos per varios dudum fortuna labores [p. 164] principe sub puero Iacens terat aspera rebus, fors longum, dux magne, queri, cum quippe dolentum maxima pars fueris, patriae dum vulnera lugens sollicitudinibus vehementibus exagitaris. has nobis inter clades ac funera mundi mors vixisse fuit. sed dum per verba parentum ignavas colimus leges sanctumque putamus rem veterem per damna sequi, portavimus umbram imperii, generis contenti ferre vetusti et vitia ac solitam vestiri murice gentem more magis quam iure pati. promptissima nuper fulsit condicio proprias qua Gallia vires exsereret, trepidam dum Maximus occupat urbem; orbem sat potuit, si te sibi tota magistro regna reformasset. quis nostrum Belgica rura, litus Aremorici, Geticas quis moverit iras, non latet: his tantis tibi cessimus, inclite, bellis, nunc iam summa vocant; dubio sub tempore regnum non regit ignavus, postponitur ambitus omnis ultima cum claros quaerunt: post damna Ticini ac Trebiae trepidans raptim respublica venit ad Fabium; Cannas celebres Varrone fugato Scipiadumque etiam turgentem funere Poenum Livius electus fregit, captivus, ut aiunt, orbis in urbe iacet; princeps perit, hic caput omne nunc habet imperium, petimus, conscende tribunal, [p. 166] erige collapsos; non hoc modo tempora poscunt, ut Romam plus alter amet. nec forte reare te regno non esse parem: cum Brennica signa Tarpeium premerent, scis, tum respublica nostra tota Camillus erat, patriae qui debitus ultor texit fumantes hostili strage favillas. non tibi centurias aurum populare paravit, nec modo venales numerosoque asse redemptae concurrunt ad puncta tribus; suffragia mundi nullus emit. pauper legeris; quod sufficit unum, es meritis dives, patriae cur vota moraris, quae iubet ut iubeas? haec est sententia cunctis: si dominus iis, liber ero.'
Fragor atria complet Vierni, quo forte loco pia turba senatus detulerat vim, vota, preces, locus, hora diesque dicitur imperio felix, ac protinus illic nobilium excubias gaudens sollertia mandat.
Tertia lux refugis Hyperiona fuderat astris: concurrunt proceres ac milite circumfuso aggere composito statuunt ac torque coronant castrensi maestum donantque insignia regni; nam prius induerat solas de principe curas. haud alio quondam vultu Tirynthius heros [p. 168] pondera suscepit caeli simul atque novercae cum Libyca se rupe Gigas subduceret et cum tutior Herculeo sedisset machina dorso.
Hunc tibi, Roma, dedi, patulis dum Gallia campis intonat Augustum plausu faustumque fragorem portat in exsanguem Boreas iam fortior Austrum. hic tibi restituet Libyen per vincula quarta, et cuius solum amissas post saecula multa Pannonias revocavit iter, iam credere promptum est quid faciat bellis, o quas tibi saepe iugabit inflictis gentes aquilis, qui maxima regni omina privatus fugit, cum forte vianti excuteret praepes plebeium motus amictum! laetior at tanto modo principe, prisca deorum Roma parens, attolle genas ac turpe veternum depone: en princeps faciet iuvenescere maior, quam pueri fecere senem.
' Finem pater ore vix dederat: plausere dei fremitusque cucurrit [p. 170] concilio, felix tempus nevere sorores imperiis, Auguste, tuis et consulis anno fulva volubilibus duxerunt saecula pensis.
Ad Priscum Valerianum virum praefectorium
Prisce, decus semper nostrum, cui principe Avito cognatum sociat purpura celsa genus, ad tua cum nostrae currant examina nugae, dico: 'state, vagae; quo prope ratis? amat. destrictus semper censor, qui diligit, exstat; dura fronte legit mollis amicitia, nil totum prodest adiectum laudibus illud Vlpia quod rutilat porticus aere meo vel quod adhuc populo simul et plaudente senatu ad nostrum reboat concava Roma sophos.' respondent illae: 'properabimus, ibimus, et nos non retines: tanto iudice culpa placet, cognitor hoc nullus melior; bene carmina pensat contemptu tardo, iudicio celeri.' et quia non potui temeraria sistere verba, hoc rogo, ne dubites lecta dicare rogo. [p. 172]
Ad Felicem
Largam Sollius hanc Apollinaris felici domino pioque fratri dicit Sldonius suus salutem. Dic, dic quod peto, Magne, dic, amabo, Felix nomine, mente, honore, forma, natis, coniuge, fratribus, parente, germanis genitoris atque matris et summo patruelium Camillo: quid nugas temerarias amici, sparsit quas tenerae iocus iuventae, in formam redigi iubes libelli, ingentem simul et repente fascem conflari invidiae et perire chartam? mandatis famulor, sed ante testor, lector quas patieris hic salebras. Non nos currimus aggerem vetustum nec quicquam invenies ubi priorum antiquas terat orbitas Thalia, non hic antipodas salumque rubrum, non hic Memnonios canemus Indos Aurorae face civica perustos; non Artaxata, Susa, Bactra, Carrhas, non coctam Babylona personabo, [p. 174] quae largum fluvio patens alumno inclusum bibit hinc et inde Tigrim. non hic Assyriis Ninum priorem, non Medis caput Arbacen profabor, nec quam divite, cum refugit hostem, arsit Sardanapallus in favilla. non Cyrum Astyagis loquar nepotem, nutritum ubere quem ferunt canino, cuius non valuit rapacitatem vel Lydi satiare gaza Croesi; cuius nec feritas subacta tunc est, caesis milibus ante cum ducentis in vallis Scythicae coactus artum orbatae ad Tomyris veniret utrem. Non hic Cecropios leges triumphos, vel si quo Marathon rubet duello, aut, cum milia mille concitaret, inflatum numerositate Xerxen, atque hunc numinibus satis profundis confestim ebibitis adhuc sitisse; nec non Thermopylas et Helles undas spretis obicibus soli salique insanis equitasse cum catervis admissoque in Athon tumente ponto iuxta frondiferae cacumen Alpis scalptas classibus isse per cavernas. Non prolem Garamantici Tonantis, regnis principibusque principantem, porrectas Asiae loquar paterno actum fulmine pervolasse terras [p. 176] et primum Darii tumultuantes praefectos satrapasque perculisse, mox ipsum solio patrum superbum cognatosque sibi deos crepantem captis coniuge, liberis, parente in casus hominis redire iussum; qui cum maxima bella concitasset tota et Persidis undique gregatae uno constituisset arma campo, hoc solum perhibetur assecutus, dormire ut melius liberet hosti. Non vectos Minyas loquente silva dicam Phasiaco stetisse portu, forma percita cum ducis Pelasgi molliret rabidos virago tauros, nec tum territa, cum suus colonus post anguis domiti satos molares armatas tremebundus inter herbas florere in segetem stuperet hostem et pugnantibus hinc et hinc aristis supra belliferas madere glaebas culmosos viridi cruore fratres. Non hic terrigenam loquar cohortem admixto mage vividam veneno, cui praeter speciem modo carentem angues corporibus voluminosis alte squamea crura porrigentes in vestigia fauce desinebant. [p. 178] sic formae triplicis procax iuventus tellurem pede proterens voraci currebat capitum stupenda gressu et cum classica numinum sonabant mox contra tonitrus resibilante audebat superos ciere planta. nec Phlegrae legis ampliata rura, missi dum volitant per astra montes Pindus, Pelion, Ossa, Olympus, Othrys cum silvis, gregibus, feris, pruinis, saxis, fontibus, oppidis levati vibrantum spatiosiore dextra. Non hic Herculis excolam labores, cui sus, cerva, leo, Gigas, Amazon, hospes, taurus, Eryx, aves, Lycus, fur, Nessus, Libs, iuga, poma, virgo, serpens, Oete, Thraces equi, boves Hiberae, luctator fluvius, canis triformis portatusque polus polum dederunt. Non hic Elida nobilem quadrigis nec notam nimis amnis ex amore versu prosequar, ut per ima ponti Alpheus fluat atque transmarina in fluctus cadat unda coniugales. Non hic Tantaleam domum retexam, qua mixtum Pelopea per parentem est prolis facta soror novoque monstro infamem genuit pater nepotem; nil maestum hic canitur; nec esculentam [p. 180] fletus pingimus ad dapem Thyestae, fratris crimine qui miser voratis vivum pignoribus fuit sepulcrum, cum post has epulas repente flexis Titan curribus occidens ad ortum convivam fugeret, diem fugaret. Nec Phryx pastor erit tibi legendus, decrescens cui Dindymon reciso fertur vertice texuisse classem, cum iussu Veneris patrocinantis terras Oebalias et hospitales raptor depopulatus est Amyclas, praedam trans pelagus petens sequacem. sed nec Pergama nec decenne bellum nec saevas Agamemnonis phalangas nec periuria persequar Sinonis, arx quo Palladio dicata signo pellaci reserata proditore portantem pedites equum recepit. Non hic Maeoniae stilo Camenae civis Dulichiique Thessalique virtutem sapientiamque narro, quorum hic Peliaco putatur antro venatu, fidibus, palaestra et herbis sub Saturnigena sene institutus, dum nunc lustra terens puer ferarum passim per Pholoen iacet nivosam, nunc praesepibus accubans amatis dormit mollius in iuba magistri; inde Scyriadum datus parenti falsae nomina pertulisse Pyrrhae [p. 182] atque inter tetricae choros Minervae occultos Veneri rotasse thyrsos; postremo ad Phrygiae sonum rapinae tractus laudibus Hectoris trahendi. ast illum, cui contigit paternam quartum post Ithacam redire lustrum, nec Zmyrnae satis explicat volumen, nam quis continuare possit illos quos terra et pelago tulit labores: raptum Palladium, repertum Achillem, captum praepetibus Dolona plantis et Rhesi niveas prius quadrigas Xanthi quam biberent fluenta tractas, ereptam quoque quam deus patronus, Philocteta, tibi dedit pharetram, Aiacem Telamonium furentem quod sese ante rates agente causam pugnacis tulit eloquens coronam, vitatum hinc Polyphemon atque Circen et Laestrygonii famem tyranni, tum pomaria divitis, Calypso et Sirenas pereuntibus placentes, vitatas tenebras facemque Naupli et Scyllae rabidum voracis inguen, vel Tauromenitana quos Charybdis ructato scopulos cavat profundo? Non divos specialibus faventes agris, urbibus insulisque canto, Saturnum Latio Iovemque Cretae Iunonemque Samo Rhodoque Solem, Hennae Persephonen, Minervam Hymetto, Vulcanum Liparae, Papho Dionen, [p. 184] Argis Persea, Lampsaco Priapum, Thebis Euhion Ilioque Vestam, Thymbrae Delion, Arcadem Lycaeo, Martem Thracibus ac Scythis Dianam, quos fecere deos dicata templa, tus, sal, far, mola vel superfluarum consecratio caerimoniarum. Non cum Triptolemo verendam Eleusin, qui primas populis dedere aristas pastis Chaonium per ilicetum, non Apin Mareoticum sonabo ad Memphitica sistra concitari. non dicam Lacedaemonos iuventam unctas Tyndaridis dicasse luctas, doctos quos patriis palen Therapnis gymnas Bebrycii tremit theatri; non sortes Lyciasque Caeritumque, responsa aut Themidis priora Delphis, nec quae fulmine Tuscus expiato saeptum numina quaerit ad bidental; nec quos Euganeum bibens Timavum colle Antenoreo videbat augur divos Thessalicam movere pugnam; nec quos Amphiaraus et Melampus * * * ex ipsis rapuit deos favillis per templum male fluctuante flamma gaudens lumine perdito Metellus. [p. 186] non hic Cinyphius canetur Hammon mitratum caput elevans harenis, vix se post hecatombion litatum suetus promere Syrtium barathro. non hic Dindyma nec crepante buxo Curetas Berecynthiam sonantes, non Bacchum trieterica exserentem describam et tremulas furore festo ire in Bassaridas vel infulatos aram ad turicremam rotare mystas. Non hic Hesiodea pinguis Ascrae spectes carmina Pindarique chordas; non hic socciferi iocos Menandri, non laesi Archilochi feros iambos, vel plus Stesichori graves Camenas, aut quod composuit puella Lesbis; quod Mantua contumax Homero adiecit Latiaribus loquelis, aequari sibimet subinde livens busto Parthenopam Maroniano; non quod post saturas epistularum sermonumque sales novumque epodon, libros carminis ac poeticam artem [p. 188] Phoebi laudibus et vagae Dianae conscriptis voluit sonare Flaccus; non quod Papinius tuus meusque inter Labdacios sonat furores aut cum forte pedum minore rhythmo pingit gemmea prata silvularum. Non quod Corduba praepotens alumnis facundum ciet, hic putes legendum, quorum unus colit hispidum Platona incassumque suum monet Neronem, orchestram quatit alter Euripidis, pictum faecibus Aeschylon secutus aut plaustris solitum sonare Thespin, qui post pulpita trita sub cothurno ducebant olidae marem capellae; pugnam tertius ille Gallicam dixit Caesaris, ut gener socerque cognata impulerint in arma Romam, tantum dans lacrimas suis Philippis, ut credat Cremerae levem ruinam, infra et censeat Alliam dolendam ac Brenni in trutina Iovem redemptum, postponat Trebiam gravesque Cannas, stragem nec Trasimenicam loquatur, fratres Scipiadas putet silendos, quos Tartesiacus retentat orbis, [p. 190] Euphraten taceat male appetitum, Crassorum et madidas cruore Carrhas vel quos, Spartace, consulum solebas victrici gladios fugare sica, ipsum nec fleat ille plus duellum, quod post Cimbrica turbidus tropaea et vinctum Nasamonium Iugurtham, dum quaerit Mithridaticum triumphum, Arpinas voluit movere Sullae. Non Gaetulicus hic tibi legetur, non Marsus, Pedo, Silius, Tibullus, non quod Sulpiciae iocus Thaliae scripsit blandiloquum suo Caleno, non Persi rigor aut lepos Properti, sed nec centimeter Terentianus. non Lucilius hic Lucretiusque est, non Turnus, Memor, Ennius, Catullus, Stella et Septimius Petroniusque aut mordax sine fine Martialis, non qui tempore Caesaris secundi aeterno incoluit Tomos reatu, [p. 192] nec qui consimili deinde casu ad vulgi tenuem strepentis auram irati fuit histrionis exsul, non Pelusiaco satus Canopo, qui ferruginei toros mariti et Musa canit inferos superna, nec qui iam patribus fuere nostris primo tempore maximi sodales, quorum unus Bonifatium secutus nec non praecipitem Sebastianum natales puer horruit Cadurcos plus Pandionias amans Athenas; cuius si varium legas poema, tunc Phoebum vel Hyantias puellas potato madidas ab Hippocrene, tunc Amphiona filiumque Maiae, tunc vatem Rhodopeium sonare conlato modulamine arbitreris. Non tu hic nunc legeris tuumque fulmen, o dignissime Quintianus alter, spernens qui Ligurum solum et penates mutato lare Gallias amasti, inter classica, signa, pila, turmas laudans Aetium vacansque libro, in castris hederate laureatis. sed nec tertius ille nunc legetur, Baetin qui patrium semel relinquens [p. 194] undosae petiit sitim Ravennae, plosores cui fulgidam Quirites et carus popularitate princeps Traiano statuam foro locarunt. Sed ne tu mihi comparare temptes, quos multo minor ipse plus adoro, Paulinum Ampeliumque Symmachumque, Messalam ingenii satis profundi et nulli modo Martium secundum, dicendi arte nova parem vetustis Petrum et cum loquitur nimis stupendum, vel quem municipalibus poetis praeponit bene vilicum senatus, nostrum aut quos retinet solum disertos, dulcem Anthedion et mihi magistri Musas sat venerabiles Hoeni, acrem Lampridium, catum Leonem praestantemque tuba Severianum [p. 196] et sic scribere non minus valentem, Marcus Quintilianus ut solebat. Nos valde sterilis modos Camenae rarae credimus hos brevique chartae, quae scombros merito piperque portet. nam quisnam deus hoc dabit reiectae, ut vel suscipiens bonos odores, nardum ac pinguia Nicerotianis quae fragrant alabastra tincta sucis, Indo cinnamon ex rogo petitum, quo Phoenix iuvenescit occidendo, . costum, malobathrum, rosas, amomum, myrrham, tus opobalsamumque servet? quapropter facinus meum tuere et condiscipuli tibi obsequentis incautum, precor, asseras pudorem, germanum tamen ante sed memento, doctrinae columen, Probum advocare, isti qui valet exarationi destrictum bonus applicare theta. novi sed bene, non refello culpam, nec doctis placet impudens poeta; sed nec turgida contumeliosi lectoris nimium verebor ora, si tamquam gravior severiorque nostrae Terpsichores iocum refutans rugato Cato tertius labello narem rhinoceroticam minetur. non te terreat hic nimis peritus; verum si cupias probare, tanta nullus scit, mihi crede, quanta nescit. [p. 198]
Praefatio epithalamii dicti Ruricio et Hiberiae
Flucticolae cum festa nurus Pagasaea per antra rupe sub Emathia Pelion explicuit, angustabat humum superum satis ampla supellex; certabant gazis hinc polus hinc pelagus; ducebatque choros viridi prope tectus amictu caeruleae pallae concolor ipse socer; nympha quoque in thalamos veniens de gurgite nuda vestiti coepit membra timere viri. tum divum quicumque aderat terrore remoto quo quis pollebat lusit in officio. Iuppiter emisit tepidum sine pondere fulmen et dixit: ' melius nunc Cytherea calet.' Pollux tum caestu laudatus, Castor habenis, Pallas tum cristis, Delia tum pharetris; Alcides clava, Mavors tum lusit in hasta, Arcas tum virga, nebride tum Bromius. hic et Pipliadas induxerat optimus Orpheus chordis, voce, manu, carminibus, calamis, ambitiosus Hymen totas ibi contulit artes; qui non ingenio, fors placuit genio. Fescennina tamen non sunt admissa priusquam intonuit solita noster Apollo lyra.
Epithalamium
[Inter Cyaneas, Ephyraea cacumina, cautes qua super Idalium levat Orithyion in aethram exesi sale montis apex, ubi forte vagantem dum fugit et fixit trepidus Symplegada Tiphys, atque recurrentem ructatum ad rauca Maleam,] exit in Isthmiacum pelagus claudentibus alis saxorum de rupe sinus, quo saepe recessu sic tamquam toto coeat de lumine caeli, artatur collecta dies tremulasque per undas insequitur secreta vadi, transmittitur alto perfusus splendore latex, mirumque relatu, lympha bibit solem tenuique inserta fluento perforat arenti radio lux sicca liquorem. Profecit studio spatium; nam Lemnius illic ceu templum lusit Veneri fulmenque relinquens hic ferrugineus fumavit saepe Pyragmon. hic lapis est de quinque locis dans quinque colores Aethiops, Phrygius, Parius, Poenus, Lacedaemon, [p. 202] purpureus, viridis, maculosus, eburnus et albus. postes chrysolithi fulvus diffulgurat ardor; myrrhina, sardonyches, amethystus Hiberus, iaspis Indus, Chalcidicus, Scythicus, beryllus, achates attollunt duplices argenti cardine valvas, per quas inclusi lucem vomit umbra smaragdi; limina crassus onyx crustat propterque hyacinthi caerula concordem iaciunt in stagna colorem. exterior non compta silex, sed prominet alte asper ab adsiduo lympharum verbere pumex. interiore loco simulavit Mulciber auro exstantes late scopulos atque arte magistra ingenti cultu naturae inculta fefellit, huic operi insistens, quod necdum noverat illa quae post Lemniacis damnavit furta catenis. squameus huc Triton duplicis confinia dorsi, qua coeunt supra sinuamina tortilis alvi, inter aquas calido portavit corde Dionen. sed premit adiecto radiantis pondere conchae semiferi Galatea latus, quod pollice fixo vellit, et occulto spondet conubia tactu; tum gaudens torquente ioco subridet amator vulnere iamque suam parcenti pistre flagellat. pone subit turmis flagrantibus agmen Amorum; hic cohibet delphina rosis, viridique iuvenco hic vectus spretis pendet per cornua frenis; [p. 204] hi stantes motu titubant plantaque madenti labuntur firmantque pedum vestigia pennis. Illa recurvato demiserat ora lacerto mollia; marcebant violae graviorque sopore coeperat attritu florum descendere cervix, solus de numero fratrum qui pulchrior ille est deerat Amor, dum festa parat celeberrima Gallis, quae socer Ommatius, magnorum maior avorum patriciaeque nepos gentis, natae generoque excolit auspiciis faustis. sed fulsit ut ille forte dies, matrem celeri petit ipse volatu, cui fax, arcus, gorytus pendebat, at ille cernuus et laevae pendens in margine palmae libratos per inane pedes adverberat alis, oscula sic matris carpens somnoque refusae semisopora levi scalpebat lumina penna. tum prior his alacer coepit: ' nova gaudia porto felicis praedae, genetrix, calet ille superbus Ruricius nostris facibus dulcique veneno tactus votivum suspirat corde dolorem. esset si praesens aetas, impenderet illi Lemnias imperium, Cressa stamen labyrinthi, Alceste vitam, Circe herbas, poma Calypso, Scylla comas, Atalanta pedes, Medea furores, [p. 206] Hippodame ceras, cygno Iove nata coronam; huic Dido in ferrum, simul in suspendia Phyllis, Euadne in flammas et Sestias isset in undas.' His haec illa refert: ' Gaudemus, nate, rebellem quod vineis laudasque virum; sed forma puellae est quam si spectasset quondam Stheneboeius heros, non pro contemptu domuisset monstra Chimaerae; Thermodontiaca vel qui genetrice superbus sprevit Gnosiacae temeraria vota novercae, hac visa occiderat, fateor, sed crimine vero; et si iudicio forsan mihi quarta fuisset, me quoque Rhoetea damnasset pastor in Ida; 'vincere vel, si optas, istam da, malo, puellam ' dixerat: hanc dederam formam pro munere formae. tantus honor geniusque genis; collata rubori pallida blatta latet depressaque lumine vultus nigrescunt vincto bacarum fulgura collo. te quoque multimodis ambisset, Hiberia, ludis axe Pelops, cursu Hippomenes luctaque Achelous, Aeneas bellis spectatus, Gorgone Perseus; nec minus haec species totiens cui Iuppiter esset [p. 208] Delia, taurus, olor, Satyrus, draco, fulmen et aurum. quare age, iungantur; nam census, forma genusque conveniunt: nil hic dispar tua fixit harundo, sed quid vota moror? ' dixit currumque poposcit, cui dederant crystalla iugum, quae frigore primo, orbis adhuc teneri glacies ubi Caucason auget, strinxit Hyperboreis Tanaitica crusta pruinis naturam sumens gemmae quia perdidit undae, perforat hunc fulvo formatus temo metallo; miserat hoc fluvius cuius sub gurgite Nymphae Mygdonium fovere Midam, qui pauper in auro ditavit versis Pactoli flumina votis. splendet perspicuo radios rota margine cingens Marmaricae de fauce ferae, dum belua curvis dentibus excussis gemit exarmarier ora; misit et hoc munus tepidas qui nudus Erythras, concolor Aethiopi vel crinem pinguis amomo, fluxus odoratis vexat venatibus Indus, illa tamen pasci suetos per Cypron olores vittata stringit myrto, quis cetera tensis lactea puniceo sinuantur colla corallo. [p. 210] Ergo iter aggressi: pendens rota sulcat inanem aera et in liquido non solvitur orbita tractu, hic triplex uno comitatur Gratia nexu, hic redolet patulo Fortunae Copia cornu, hic spargit calathis, sed flores Flora perennes, hic Cererem Siculam Pharius comitatur Osiris, hic gravidos Pomona sinus pro tempore portat, hic Pallas madidis venit inter prela trapetis, hic distincta latus maculosa nebride Thyias Indica Echionio Bromii rotat orgia thyrso, hic et Sigeis specubus qui Dindyma ludit iam sectus recalet Corybas; cui gutture ravo ignem per bifores regemunt cava buxa cavernas. Sic ventum ad thalamos: tus, nardum, balsama, myrrhae hic sunt, hic Phoenix busti dat cinnama vivi. proxima quin etiam festorum adflata calore iam minus alget hiemps, speciemque tenentia vernam hoc dant vota loco quod non dant tempora mundo, tum Paphie dextram iuvenis dextramque puellae complectens paucis cecinit sollemnia dictis, ne facerent vel verba moram: ' feliciter aevum ducite concordes; sint nati sintque nepotes; cernat et in proavo sibimet quod pronepos optet.' [p. 212]
Ad V. C. Catullinum
Quid me, etsi valeam, parare carmen Fescenninicolae iubes Diones inter crinigeras situm catervas et Germanica verba sustinentem, laudantem tetrico subinde vultu quod Burgundio cantat esculentus, infundens acido comam butyro? vis dicam tibi, quid poema frangat? ex hoc barbaricis abacta plectris spernit senipedem stilum Thalia, ex quo septipedes videt patronos, felices oculos tuos et aures felicemque libet vocare nasum, cui non allia sordidumque cepe ructant mane novo decem apparatus, quem non ut vetulum patris parentem nutricisque virum die nec orto tot tantique petunt simul Gigantes, quot vix Alcinoi culina ferret. Sed iam Musa tacet tenetque habenas paucis hendecasyllabis iocata, ne quisquam satiram vel hos vocaret. [p. 214]
Ad Imperatorem Maiorianum
Amphitryoniaden perhibet veneranda vetustas, dum relevat terras, promeruisse polos. sed licet in nuda torvus confregerit ulna ille Cleonaeae guttura rava ferae, et quamquam ardenti gladio vix straverit hydram, cum duplices pareret vulnere mors animas, captivumque ferens silva ex Erymanthide monstrum exarmata feri riserit ora suis, coli aque flammigenae disrumpens fumida furis tandem directas iusserit ire boves, taurus, cerva, Gigas, hospes, luctator, Amazon, Cres, canis, Hesperides sint monimenta viri, nulla tamen fuso prior est Geryone pugna, uni tergeminum cui tulit ille caput. haec quondam Alcides; at tu Tirynthius alter, sed princeps, magni maxima cura dei, quem draco, cervus, aper paribus sensere sagittis, cum dens, cum virus, cum fuga nil valuit, Eurysthea nos esse puta monstrumque tributum; hinc capita, ut vivam, tu mihi tolle tria. [p. 216] Has supplex famulus preces dicavit responsum opperiens pium ac salubre, ut reddas patriam simulque vitam Lugdunum exonerans suis ruinis, hoc te Sidonius tuus precatur: sic te Sidonio recocta fuco multos purpura vestiat per annos; sic lustro imperii perennis acto quinquennalia fascibus dicentur; sic ripae duplicis tumore fracto detonsus Vachalim bibat Sygamber. quod si contuleris tuo poetae, mandem perpetuis legenda fastis quaecumque egregiis geris triumphis, nam nunc Musa loquax tacet tributo, quae pro Vergilio Terentioque sextantes legit unciasque fisci, Marsyaeque timet manum ac rudentem, qui Phoebi ex odio vetustiore nunc suspendia vatibus minatur.
Sidonius Polemio suo salutem
1. Dum post profectionem tuam, mi Polemi, frater amantissime, mecum granditer reputo quatenus in votis tuis philosophi Fescennina cantarem, obrepsit [p. 218] materia, qua decursa facile dinosci valet magis me doctrinae quam causae tuae habuisse rationem, omissa itaque epithalamii teneritudine per asper-rimas philosophiae et salebrosissimas regulas 1 stilum traxi; quarum talis ordo est ut sine plurimis novis verbis, quae praefata pace reliquorum eloquentum specialiter tibi et Complatonicis tuis nota sunt, nugae ipsae non valuerint expediri. 2. videris, utrum aures quorundam per imperitiam temere mentionem centri, proportionis, diastematum, climatum vel myrarum epithalamio conducibilem non putent, illud certe consulari viro vere Magno, quaestorio viro Domnulo, spectabili viro Leone ducibus audacter adfirmo, musicam et astrologiam, quae sunt infra arithmeticam consequentia membra philosophiae, nullatenus posse sine hisce nominibus indicari; quae si quispiam ut Graeca, sicut sunt, et peregrina verba contempserit, noverit sibi aut semper 2 huiuscemodi artis mentione supersedendum aut nihil omnino se aut certe non ad assem Latiari lingua hinc posse disserere. 3. quod si aliqui 3 secus atque assero rem se habere censuerint, do quidem absens obtrectatoribus manus; sed noverint sententiam meam discrepantia sentientes sine Marco [p. 220] Varrone, sine Sereno, non Septimio, sed Sammonico, sine Censorino, qui de die natali volumen illustre confecit, non posse damnari. 4. lecturus es hic etiam novum verbum, id est essentiam; sed scias hoc ipsum dixisse Ciceronem; nam essentiam nec non et indoloriam nominavit, addens: ' licet enim novis rebus nova nomina imponere '; et recte dixit. nam sicut ab eo quod est verbi gratia sapere et intellegere sapientiam et intellegentiam nominamus, regulariter et ab eo quod est esse essentiam non tacemus. igitur, quoniam tui amoris studio inductus homo Gallus scholae sophisticae intromisi materiam, vel te potissimum facti mei deprecatorem requiro. illi Venus vel Amorum commenticia pigmenta tribuantur cui defuerit sic posse laudari, vale.
Praefatio epithalamii dicti Polemio et Araneolae
Prosper conubio dies coruscat, quem Clotho niveis benigna pensis, [p. 222] albus quem picei lapillus Indi, quem pacis simul arbor et iuventae aeternumque virens oliva signet. eia, Calliope, nitente palma da sacri laticis loquacitatem, quem fodit pede Pegasus volanti cognato madidus iubam veneno. non hic impietas, nec hanc puellam donat mortibus ambitus procorum; hic Oenomai cruenta circo audit pacta Pelops nec insequentem pallens Hippomenes ad ima metae tardat Schoenida ter cadente pomo; non hic Herculeas videt palaestras Aetola Calydon stupens ab arce, cum cornu fluvii superbientis Alcides premeret, subinde fessum undoso refovens ab hoste pectus; sed doctus iuvenis decensque virgo, ortu culmina Galliae tenentes, iunguntur: cito, diva, necte chordas nec, quod detonuit Camena maior, nostram pauperiem silere cogas. ad taedas Thetidis probante Phoebo et Chiron cecinit minore plectro, nec risit pia turba rusticantem, quamvis saepe senex biformis illic carmen rumperet hinniente cantu. [p. 224]
Epithalamium
Forte procellosi remeans ex arce Capherei, Phoebados Iliacae raptum satis ulta pudorem, Pallas Erechtheo Xanthum mutabat Hymetto. aurato micat aere caput, maiusque serenum de terrore capit; posito nam fulmine necdum Cinyphio Tritone truces hilaraverat artus. Gorgo tenet pectus medium, factura videnti et truncata moras; nitet insidiosa superbum effigies vivitque anima pereunte venustas; alta cerastarum spiris caput asperat atrum congeries, torquet maculosa volumina mordax crinis, et irati dant sibila taetra capilli, squameus ad mediam thorax non pervenit alvum post chalybem pendente peplo; tegit extima limbi circite palla pedes, qui cum sub veste moventur, crispato rigidae crepitant in syrmate rugae, laevam parma tegit Phlegraei plena tumultus: hic rotat excussum vibrans in sidera Pindum Enceladus, rabido fit missilis Ossa Typhoeo; Porphyrion Pangaea rapit, Rhodopenque Damastor Strymonio cum fonte levat, veniensque superne intorto calidum restinguit flumine fulmen; hic Pallas Pallanta petit, cui Gorgone visa [p. 226] invenit solidum iam lancea tarda cadaver; hic Lemnon pro fratre Mimas contra aegida torquet, impulsumque quatit iaculabilis insula caelum; plurimus hic Briareus populoso corpore pugnat, cognatam portans aciem, cui vertice ab uno cernas ramosis palmas fruticare lacertis. nec species solas monstris, dedit arte furorem Mulciber atque ipsas timuit quas finxerat iras. hastam dextra tenet, nuper quam valle Aracynthi ipsa sibi posita Pallas protraxit oliva, hoc steterat genio, super ut vestigia divae labentes teneat Marathonia baca trapetas. Hic duo templa micant; quorum supereminet unus ut meritis sic sede locus, qui continet alta scrutantes ratione viros quid machina caeli, quid tellus, quid fossa maris, quid turbidus aer, quid noctis lucisque vices, quid menstrua lunae incrementa parent, totidem cur damna sequantur. [p. 228] ilicet hic summi resident septem sapientes, innumerabilium primordia philosophorum: Thales Mileto genitus vadimonia damnat; Lindie tu Cleobule iubes modus optimus ut sit; tu meditans totum decoras, Periandre, Corinthon; Atticus inde Solon ' ne quid nimis ' approbat unum; Prienaee Bia, plures ais esse malignos; tu Mytilene satus cognoscere, Pittace, tempus, noscere sese ipsum, Chilon Spartane, docebas; asserit hic Samius post docta silentia lustri Pythagoras solidum princeps quod musica mundum temperet et certis concentum reddat ab astris, signaque zodiacus quae circulus axe supremo terna quater retinet proprio non currere motu, aequis inter se spatiis tamen esse locata fixaque signifero pariter quoque cernua ferri, praecipuumque etiam septem vaga sidera cantum hinc dare, perfectus numerus quod uterque habeatur, hoc numero adfirmans, hoc ordine cuncta rotari: falciferi zonam ire senis per summa polorum, Martis contiguum medio Iove pergere sidus, post hos iam quarto se flectere tramite Solem, sic placidam Paphien servare diastema quintum, Arcadium sextum, Lunam sic orbe supremo [p. 230] ter denas tropico prope currere climate myras. si quos ergo chelys, si quos lyra, tibia si quos ediderint cum voce modos, exemplar ad istud ponderibus positis, quantum proportio suadet, intervalla sequi septem sideris edit; harmoniam dicens etiam quod quattuor istis sic sedeant elementa modis ut pondere magnis sit locus inferior media tellure (quod autem perfecte medium est, imum patet esse rotundi); hinc fieri ut terram levior superemicet unda, altior his quoque sit qui purior eminet aer, omnia concludat caelum levitate suprema, pendeat et totum simul hoc ab origine centri. Thales hic etiam numeris perquirit et astris defectum ut Phoebi nec non Lunaeque laborem nuntiet anterius; sed rebus inutile ponit principium, dum credit aquis subsistere mundum, huius discipuli versa est sententia dicens principiis propriis semper res quasque creari, singula qui quosdam fontes decernit habere aeternum irriguos ac rerum semine plenos. [p. 232] hunc etiam sequitur qui gignere cuncta putabat hunc aerem pariterque deos sic autumat ortos. quartus Anaxagoras Thaletica dogmata servat, sed divinum animum sentit, qui fecerit orbem. iunior huic iunctus residet collega, sed idem materiam cunctis creaturis aera credens iudicat inde deum, faceret quo cuncta, tulisse, post hos Arcesilas divina mente paratam conicit hanc molem, confectam partibus illis quas atomos vocat ipse leves. Socratica post hunc secta micat, quae de naturae pondere migrans ad mores hominum limandos transtulit usum. hanc sectam perhibent summum excoluisse Platona, sed triplici formasse modo, dum primus et unus physica vel logico, logicum vel iungit ad ethos, invenit hic princeps quid prima essentia distet a summo sextoque bono: cum denique saxa sint tantum penitusque nihil nisi esse probentur; proxima succedant, quibus esse et vivere promptum est, addere quis possis nil amplius, arbor et herba; tertia sit pecorum, quorum esse et vivere motu non caret et sensu; mortales quarta deinde respiciat factura suos, quibus esse, moveri, vivere cum sensu datur, et supereminet illud, [p. 234] quod sapiunt veroque valent discernere falsum; quinta creaturas superas substantia prodat, quas quidam dixere deos, quia corpora sumant contemplanda homini, paulo post ipsa relinquant inque suam redeant, si qua est tenuissima, formam - sic fieri ut pateat substantia summa creator, sexta tamen supraque nihil, sed cuncta sub ipso. hoc in gymnasio Polemi sapientia vitam excolit adiunctumque suo fovet ipsa Platoni; obviet et quamquam totis Academia sectis atque neget verum, veris hunc laudibus ornat. Stoica post istos, sed concordantibus ipsis, Chrysippus Zenonque docent praecepta tenere, exclusi prope iam Cynici, sed limine restant; ast. Epicureos eliminat undique Virtus. At parte ex alia textrino prima Minervae palla Iovis rutilat, cuius bis coetus aeno serica Sidonius fucabat stamina murex. ebria nec solum spirat conchylia sandix; inscrtum nam fulgur habet, filoque rigenti ardebat gravidum de fragmine fulminis ostrum, hic viridis patulo Glaucus pendebat amictu; undabant hic arte sinus, fictoque tumore mersabat pandas tempestas texta carinas. Amphitryoniadi surgebat tertia vestis: parvulus hic gemino cinctus serpente novercae [p. 236] inscius arridet monstris ludumque putando insidias, dum nescit, amat vultuque dolentis exstingui deflet quos ipse interficit angues, praeterea sparsis sunt haec subiecta figuris: sus, leo, cerva, Gigans, taurus, iuga, Cerberus, hydra, hospes, Nessus, Eryx, volucres, Thrax, Cacus, Amazon, Cres, fluvius, Libs, poma, Lycus, virgo, polus, Oete. hoc opus, et si quid superest quod numina vestit, virgineae posuere manus, sed in agmine toto inter Cecropias Ephyreiadasque puellas Araneola micat; proprias conferre laborat ipsa Minerva manus, calathisque evicta recedens cum tenet haec telas vult haec plus tela tenere, hic igitur proavi trabeas imitata rigentes palmatam parat ipsa patri, qua consul et idem Agricolam contingat avum doceatque nepotes non abavi solum sed avi quoque iungere fasces. texuerat tamen et chlamydes, quibus ille magister per Tartesiacas conspectus splenduit urbes et quibus ingestae sub tempore praefecturae conspicuus sanctas reddit se praesule leges, attamen in trabea segmento luserat alto [p. 238] quod priscis inlustre toris. Ithacesia primum fabula Dulichiique lares formantur et ipsam Penelopam tardas texit distexere telas. Taenaron hic frustra bis rapta coniuge pulsat Thrax fidibus, legem postquam temeravit A verni, et prodesse putans iterum non respicit umbram, hic vovet Alceste praelato coniuge vitam rumpere, quam cernas Parcarum vellere in ipso nondum pernetam fato restante salute, hic nox natarum Danai lucebat in auro, quinquaginta enses genitor quibus impius aptat et dat concordem discordia iussa furorem; solus Hypermestrae servatus munere Lynceus effugit; aspicias illam sibi parva paventem et pro dimisso tantum pallere marito, iamque Iovem in formas mutat quibus ille tenere Mnemosynam, Europam, Semelen, Ledam, Cynosuram serpens, bos, fulmen, cygnus, Dictynna solebat, iamque opus in turrem Danaae pluviamque metalli ibat et hic alio stillabat Iuppiter auro, cum virgo aspiciens vidit Tritonida verso lumine doctisonas spectare libentius artes; commutat commota manus ac pollice docto pingere philosophi victricem Laida coepit, quae Cynici per menta feri rugosaque colla [p. 240] rupit odoratam redolenti forcipe barbam, subrisit Pallas castoque haec addidit ore: ' non nostra ulterius ridebis dogmata, virgo philosopho nuptura meo; mage flammea sumens hoc mater sine texat opus. consurge, sophorum egregium Polemi decus, ac nunc Stoica tandem pone supercilia et Cynicos imitatus amantes incipies iterum parvum mihi ferre Platona.' haerentem tali compellat voce magister: ' perge libens, neu tu damnes fortasse iugari, quod noster iubet ille senex qui non piger hausit numina contemplans Anyto pallente venenum.' Dixerat; ille simul surgit vultuque modesto tetrica nodosae commendat pallia clavae. amborum tum diva comas viridantis olivae pace ligat, nectit dextras ac foedera mandat, Nymphidius quae cernat avus. probat Atropos omen fulvaque concordes iunxerunt fila sorores. 201
Euchariston ad Faustum Episcopum
Phoebum et ter ternas decima cum Pallade Mus as Orpheaque et laticem simulatum fontis equini [p. 242] Ogygiamque chelyn, quae saxa sequacia flecteris cantibus auritos erexit carmine muros, sperne, fidis; magis ille veni nunc spiritus, oro, pontificem dicture tuum, qui pectora priscae intrasti Mariae, rapiens cum tympana siccus Israel appensi per concava gurgitis iret aggeribus vallatus aquae mediasque per undas pulverulenta tuum clamaret turba triumphum; quique manum Iudith ferientem colla Olophernis iuvisti, exciso iacuit cum gutture truncus et fragilis valido latuit bene sexus in ictu; expresso vel qui complens de vellere pelvem inficiensque dehinc non tacto vellere terram firmasti Gedeona, tubis inserte canoris spiritus, et solo venit victoria cantu; quique etiam adsumptum pecorosi de grege Iesse adflasti regem, plaustro cum foederis arcam imponens hostis nullo moderante bubulco proderet obscaenum turgenti podice morbum; quique trium quondam puerorum in fauce sonasti, quos in Chaldaei positos fornace tyranni [p. 244] roscida combusto madefecit flamma camino; quique volubilibus spatiantem tractibus alvi complesti Ionam, resonant dum viscera monstri introrsum psallente cibo vel pondera ventris ieiuni plenique tamen vate intemerato ructat cruda fames, quem singultantibus extis esuriens vomuit suspenso belua morsu; quique duplex quondam venisti in pectus Helisei, Thesbiten cum forte senem iam flammeus axis tolleret et scissam linquens pro munere pellem hispidus ardentes auriga intraret habenas; i quique etiam Heliam terris missure secundum Zachariae iusti linguam placate ligasti, dum faceret serum rugosa puerpera patrem, edita significans iusso reticere propheta, gratia cum fulsit, nosset se ut lex tacituram; quique etiam nascens ex virgine semine nullo, ante ullum tempus deus atque in tempore Christus, ad corpus quantum spectat, tu te ipse creasti; qui visum caecis, gressum quoque reddere claudis, auditum surdis, mutis laxare loquelam [p. 246] suetus ad hoc etiam venisti, ut mortua membra lecto, sandapila, tumulo consurgere possint; quique etiam poenas suscepta in carne tulisti, sustentans alapas, ludibria, verbera, vepres, sortem, vincla, crucem, clavos, fel, missile, acetum, postremo mortem, sed surrecturus, adisti, eripiens quidquid veteris migraverat hostis in ius per nostrum facinus, cum femina prima praeceptum solvens culpa nos perpete vinxit; ( qui cum te interitu petiit nec repperit in te quod posset proprium convincere, perdidit omne quod lapsu dedit Eva suo; chirographon illum, quo pervasus homo est, haec compensatio rupit, expers peccati pro peccatoribus amplum fis pretium veteremque novus vice faenoris Adam, dum moreris, de morte rapis. sic mortua mors est, sic sese insidiis quas fecerat ipsa fefellit; nam dum indiscrete petit insontemque reosque, egit ut absolvi possent et crimine nexi); [p. 248] quique etiam iustos ad tempus surgere tecum iussisti cineres, cum tectis tempore longo inrupit festina salus infusaque raptim excussit tumulis solidatas vita favillas: da Faustum laudare tuum, da solvere grates, quas et post debere iuvat, te, magne sacerdos, barbitus hic noster plectro licet impare cantat. Haec igitur prima est vel causa vel actio laudum, quod mihi germani, dum lubrica volvitur aetas, servatus tecum domini per dona probatur nec fama titubante pudor; te respicit istud quantumcumque bonum; merces debebitur illi, ille tibi. sit laus, si labi noluit, eius; nam quod nec potuit, totum ad te iure redundat. praeterea quod me pridem Reios veniente, cum Procyon fureret, cum solis torridus ignis flexilibus rimis sitientes scriberet agros, hospite te nostros excepit protinus aestus pax, domus, umbra, latex, benedictio, mensa, cubile. omnibus attamen his sat praestat quod voluisti ut sanctae matris sanctum quoque limen adirem. derigui, fateor, mihi conscius atque repente tinxit adorantem pavido reverentia vultum; nec secus intremui quam si me forte Rebeccae Israel aut Samuel crinitus duceret Annae. [p. 250] quapropter te vel votis sine fine colentes adfectum magnum per carmina parva fatemur. Seu te flammatae Syrtes et inhospita tesqua seu caeno viridante palus seu nigra recessu incultum mage saxa tenent, ubi sole remoto concava longaevas adservant antra tenebras; seu te praeruptis porrecta in rupibus Alpis succinctos gelido libantem caespite somnos, anachoreta, tremit (quae quamquam frigora portet, conceptum Christi numquam domat illa calorem), qua nunc Helias, nunc te iubet ire Iohannes, nunc duo Macarii, nunc et Paphnutius heros, nunc Or, nunc Ammon, nunc Sarmata, nunc Hilarion, nunc vocat in tunica nudus te Antonius illa quam fecit palmae foliis manus alma magistri; seu te Lirinus priscum complexa parentem est, qua tu iam fractus pro magna saepe quiete discipulis servire venis vixque otia somni, vix coctos capture cibos abstemius aevum ducis et insertis pinguis ieiunia psalmis, fratribus insinuans quantos illa insula plana [p. 252] miserit in caelum montes, quae sancta Caprasi vita senis iuvenisque Lupi, quae gratia patrem mansit Honoratum, fuerit quis Maximus ille, urbem tu cuius monachosque antistes et abbas bis successor agis, celebrans quoque laudibus illis Eucherii venientis iter, redeuntis Hilari; seu te commissus populus tenet et minor audet te medio tumidos maiorum temnere mores; seu tu sollicitus curas qua languidus esca quave peregrinus vivat, quid pascat et illum, lubrica crura cui tenuat sub compede carcer; seu mage funeribus mentem distractus humandis, livida defuncti si pauperis ossa virescant, infastiditum fers ipse ad busta cadaver; seu te conspicuis gradibus venerabilis arae contionaturum plebs sedula circumsistit, expositae legis bibat auribus ut medicinam: quidquid agis, quocumque loci es, semper mihi Faustus, semper Honoratus, semper quoque Maximus esto.
AD V. C. Ommatium
Quattuor ante dies quam lux Sextilis adusti prima spiciferum proferat orbe caput [p. 254] natalis nostris decimus sextusque coletur, adventu felix qui petit esse tuo. non tibi geminatis ponentur prandia mensis, Assyrius murex nec tibi sigma dabit; nec per multiplices abaco splendente cavernas argenti nigri pondera defodiam; nec scyphus hic dabitur rutilo cui forte metallo crustatum stringat tortilis ansa latus. fercula sunt nobis mediocria, non ita facta mensurae ut grandis suppleat ars pretium, non panes Libyca solitos flavescere Syrte accipiet Galli rustica mensa tui. vina mihi non sunt Gazetica, Chia, Falerna quaeque Sarepteno palmite missa bibas, pocula non hic sunt inlustria nomine pagi quem posuit nostris ipse triumvir agris, tu tamen ut venias petimus; dabit omnia Christus, hic mihi qui patriam fecit amore tuo. [p. 256]
De Balneis Villae suae
Si quis Avitacum dignaris visere nostram, non tibi displiceat: sic quod habes placeat. aemula Baiano tolluntur culmina cono parque cothurnato vertice fulget apex. garrula Gauranis plus murmurat unda fluentis contigui collis lapsa supercilio. Lucrinum stagnum dives Campania nollet, aequora si nostri cerneret illa lacus, illud puniceis ornatur litus echinis: piscibus in nostris, hospes, utrumque vides. si libet et placido parthis gaudia corde, quisquis ades, Baias tu facis hic animo.
De Piscina sua
Intrate algentes post balnea torrida fluctus ut solidet calidam frigore lympha cutem; et licet hoc solo mergatis membra liquore, per stagnum nostrum lumina vestra natant. [p. 258]
Ad Ecdicium Sororium suum
Natalis noster Nonas instare Novembres admonet: occurras non rogo, sed iubeo. sit tecum coniunx, duo nunc properate; sed illud post annum optamus tertius ut venias.
De piscibus nocte captis
Quattuor haec primum pisces nox insuit hamis; inde duos tenui, tu quoque sume duos. quos misi, sunt maiores; rectissimus ordo est; namque animae nostrae portio maior eras.
Sidonius Pontio Leontio suo salutem
1 Dum apud Narbonem quondam Martium dictum sed nuper factum moras necto, subiit animum quos- [p. 260] piam secundum amorem tuum hexametros concinnare [vel condere], quibus lectis oppido scires, etsi utrique nostrum disparatis aequo plusculum locis lar familiaris incolitur, non idcirco tam nobis animum dissidere quam patriam. 2. habes igitur hic Dionysum inter triumphi Indici oblectamenta marcentem; habes et Phoebum, quem tibi iure poetico inquilinum factum constat ex numine, illum scilicet Phoebum Anthedii mei perfamiliarem, cuius collegio vir praefectus non modo musicos quosque verum etiam geometras, arithmeticos et astrologos disserendi arte supervenit; siquidem nullum hoc exactius compertum habere censuerim quid sidera zodiaci obliqua, quid planetarum vaga, quid exotici sparsa praevaleant. 3. nam ita his, ut sic dixerim, membris philosophiae daret ut videatur mihi Iulium Firmicum,1 Iulianum Vertacum, Fullonium Saturninum, in libris matheseos peritissimos conditores, absque interprete ingenio tantum suffragante didicisse, nos vestigia doctrinae ipsius adorantes coram canoro cygno ravum anserem profitemur, quid te amplius moror? Burgum tuam, quo iure amicum decuit, meam feci, probe sciens vel materiam tibi esse placituram, etiamsi ex solido poema displiceat. [p. 262] BVRGVS PONTII LEONTII Bistonii stabulum regis, Busiridis aras, Antiphatae mensas et Taurica regna Thoantis atque Ithaci ingenio fraudatum luce Cyclopa portantem frontis campo per concava montis par prope transfossi tenebrosum luminis antrum, hospes, adi, si quis Burgum taciturus adisti. et licet in carmen non passim laxet habenas Phoebus et hic totis non pandat carbasa fandi, quisque tamen tantos non laudans ore penates inspicis, inspiceris: resonat sine voce voluntas; nam tua te tacitum livere silentia clamant. Ergo age, Pierias, Erato, mihi percute chordas; responsent Satyri, digitumque pedemque moventes ludant, et tremulo non rumpant cantica saltu, quidquid forte Dryas vel quidquid Hamadryas umquam conexis sibimet festum plausere Napaeis, dependant modo, Burge, tibi, vel Naidas istic, Nereidum chorus alme, doce, cum forte Garunna huc redeunte venis pontumque in flumine sulcas. pande igitur causas, Erato, laribusque sit ede quis genius; tantum non est sine praesule culmen. [p. 264] Forte sagittiferas Euan populatus Erythras vite capistratas cogebat ad esseda tigres, intrabat duplicem qua temo racemifer arcum, marcidus ipse sedet curru; madet ardua cervix sudati de rore meri, caput aurea rumpunt cornua et indigenam iaculantur fulminis ignem ( sumpserat hoc nascens primum, cum transiit olim in patrium de matre femur); fert tempus utrumque veris opes rutilosque ligat vindemia flores; cantharus et thyrsus dextra laevaque feruntur, nec tegit exertos, sed tangit palla lacertos; dulce natant oculi, quos si fors vertat in hostem, attonitos solun dum cernit, inebriat Indos, tum salebris saliens quotiens se concutit axis, passim deciduo perfunditur orbita musto. Bassaridas, Satyros, Panas Faunosque docebat ludere Silenus iam numine plenus alumno, sed comptus tamen ille caput; nam vertice nudo amissos sertis studet excusare capillos. Corniger inde novi fit Ganges pompa triumphi; cernuus inpexam faciem stetit ore madenti et arentes vitreis adiuvit fletibus undas; coniectas in vincla manus post terga revinxit pampinus; hic sensim captivo umore refusus sponte refrondescit per bracchia roscida palmes. [p. 266] Nec non et rapti coniunx ibi vincta mariti it croceas demissa genas vetitaque recondi lampade cum Solis radiis Aurora rubebat. Adfuit hic etiam post perdita cinnama Phoenix, formidans mortem sibi non superesse secundam, succedit captiva cohors, quae fercula gazis fert onerata suis; ebur hic hebenusque vel aurum et niveae piceo raptae de pectore bacae gestantur; quicumque nihil sustentat, odoros mittitur in nexus; videas hic ipsa placere supplicia et virides violis halare catenas. Vltima nigrantes incedunt praeda elephanti; informis cui forma gregi: riget hispida dorso vix ferrum passum cutis; quippe improba cratem nativam nec tela forant, contracta vicissim tensaque terga feris crepitant usuque cavendi pellunt excussis impactum missile rugis. Iamque iter ad Thebas per magnum victor agebat aera et ad summas erexerat orgia nubes, cum videt Aonia venientem Delion arce. grypas et ipse tenet: vultus his laurea curvos fronde lupata ligant; hederis quoque circumplexis pendula lora virent; sensim fera subvolat ales aerias terraeque vias, ne forte citato alarum strepitu lignosas frangat habenas. aeternum nitet ipse genas; crevere corymbis [p. 268] tempora et auratum verrit coma concolor axem; laeva parte tenet vasta dulcedine raucam caelato Pythone lyram, pars dextra sagittas continet atque alio resonantes murmure nervos. ibant Pipliades pariter mediumque noveno circumsistentes umbrabant syrmate currum, pendet per teretes tripodas Epidaurius anguis diffusus sanctum per colla salubria virus. hic et crinisatas iungebat Pegasus alas, portans doctiloquo facundum crure Crotonem. Vt sese iunxere chori, consurgit uterque fratris in amplexus, sed paulo segnior Euan, dum pudet instabiles, si surgat, prodere plantas. tum Phoebus ' quo pergis? ' ait, 'num forte nocentes, Bacche, petis Thebas? te cretus Echione nempe abnegat esse deum. linque his, rogo, moenia, linque, et mecum mage flecte rotas, despexit Agaue te colere et nosmet Niobe; riget inde superba, vulnera tot patiens quot spectat vulnera ventris, optantemque mori gravius clementia fixit; parcere saepe malum est sensumque inferre dolori, ipsa autem nato occiso Pentheia mater amplius ut furiat numquid non sana futura est? ergone Aonios colles habitare valemus, [p. 270] cum patris extincti thalamis potietur adulter, frater natorum, coniunx genetricis habendus, vitricus ipse suus? cordi est si iungere gressum, dicam qua pariter sedem tellure locemus.
Est locus, irrigua qua rupe, Garunna, rotate, et tu qui simili festinus in aequora lapsu exis curvata, Durani muscose, saburra, iam pigrescentes sensim confunditis amnes. currit in adversum hic pontus multoque recursu flumina quas volvunt et spernit et expetit undas. at cum summotus lunaribus incrementis ipse Garunna suos in dorsa recolligit aestus, praecipiti fluctu raptim redit atque videtur in fontem iam non refluus sed defluus ire. tum recipit laticem quamvis minor ille minorem stagnanti de fratre suum, turgescit et ipse Oceano propriasque facit sibi litora ripas. hos inter fluvios, uni mage proximus undae, est aethera mons rumpens alta spectabilis arce, plus celsos habiturus eros vernamque senatum quem generis princeps Paulinus Pontius olim, cum Latius patriae dominabitur, ambiet altis moenibus, et celsae transmittent aera turres; quarum culminibus sedeant commune micantes pompa vel auxilium; non illos machina muros, non aries, non alta strues vel proximus agger, non quae stridentes torquet catapulta molares, [p. 272] sed nec testudo nec vinea nec rota currens iam positis scalis umquam quassare valebunt. cernere iam videor quae sint tibi, Burge, futura ( diceris sic); namque domus de flumine surgunt splendentesque sedent per propugnacula thermae. hic cum vexatur piceis aquilonibus aestus, scrupeus asprata latrare crepidine pumex incipit; at fractis saliens e cautibus altum excutitur torrens ipsisque aspergine tectis impluit ac tollit nautas et saepe iocoso ludit naufragio; nam tempestate peracta destituit refluens missas in balnea classes. ipsa autem quantis, quibus aut sunt fulta columnis! cedat puniceo pretiosus livor in antro Synnados, et Nomadum qui portat eburnea saxa collis et herbosis quae vernant marmora venis; candentem iam nolo Paron, iam nolo Caryston; vilior est rubro quae pendet purpura saxo.
Et ne posteritas dubitet quis conditor extet, fixus in introitu lapis est; hic nomina signat auctorum; sed propter aqua, et vestigia pressa quae rapit et fuso detergit gurgite caenum. [p. 274] sectilibus paries tabulis crustatus ad aurea tecta venit, fulvo nimis abscondenda metallo; nam locuples fortuna domus non passa latere divitias prodit, cum sic sua culmina celat. haec post assurgit duplicemque supervenit aream porticus ipsa duplex, duplici non cognita plaustro; quam rursum molli subductam vertice curvae obversis paulum respectant cornibus alae. ipsa diem natum cernit sinuamine dextro, fronte videns medium, laevo visura cadentem. non perdit quicquam trino de cardine caeli et totum solem lunata per atria servat. sacra tridentiferi Iovis hic armenta profundo Pharnacis immergit genitor; percussa securi corpora cornipedum certasque rubescere plagas sanguineo de rore putes; stat vulneris horror verus, et occisis vivit pictura quadrigis. Ponticus hinc rector numerosis Cyzicon armis claudit; at hinc sociis consul Lucullus opem fert, compulsusque famis discrimina summa subire invidet obsesso miles Mithridaticus hosti. enatat hic pelagus Romani militis ardor et chartam madido transportat corpore siccam.
[p. 276] Desuper in longum porrectis horrea tectis crescunt atque amplis angustant fructibus aedes. huc veniet calidis quantum metit Africa terris, quantum vel Calaber, quantum colit Apulus acer, quanta Leontino turgescit messis acervo quantum Mygdonio committunt Gargara sulco, quantum, quae tacitis Cererem venerata choreis, Attica Triptolemo civi condebat Eleusin, cum populis hominum glandem liquentibus olim fulva fruge data iam saecula fulva perirent, porticus ad gelidos patet hinc aestiva triones; hinc calor innocuus thermis hiemalibus exit atque locum in tempus mollit; quippe illa rigori pars est apta magis; nam quod fugit ora Leonis, inde Lycaoniae rabiem male sustinet Vrsae. arcis at in thermas longe venit altior amnis et cadit in montem patulisque canalibus actus circumfert clausum cava per divortia flumen, occiduum ad solem post horrea surgit opaca quae dominis hiberna domus: strepit hic bona flamma appositas depasta trabes; sinuata camino ardentis perit unda globi fractoque flagello spargit lentatum per culmina tota vaporem, continuata dehinc videas quae conditor ausus aemula Palladiis textrina educere templis, hac celsi quondam coniunx reverenda Leonti, [p. 278] qua non ulla magis nurus umquam Pontia gaudet inlustris pro sorte viri, celebrabitur aede vel Syrias vacuasse colus vel serica fila per cannas torsisse leves vel stamine fulvo praegnantis fusi mollitum nesse metallum parietibus posthinc rutilat quae machina iunctis fert recutitorum primordia Iudaeorum. perpetuum pictura micat; nec tempore longo depretiata suas turpant pigmenta figuras.
Flecteris ad laevam: te porticus accipit ampla directis curvata viis, ubi margine summo pendet et artatis stat saxea silva columnis, alta volubilibus patet hic cenatio valvis; fusilis euripus propter; cadit unda superne ante fores pendente lacu, venamque secuti undosa inveniunt nantes cenacula pisces. comminus erigitur vel prima vel extima turris; mos erit hic dominis hibernum sigma locare, huius conspicuo residens in culmine saepe dilectum nostris Musis simul atque capellis aspiciam montem; lauri spatiabor in istis frondibus, hic trepidam credam mihi credere Daphnen. iam si forte gradus geminam convertis ad Arcton ut venias in templa dei qui maximus ille est, [p. 280] deliciis redolent iunctis apotheca penusque; hic multus tu, frater, eris.
Iam divide sedem, cessurus mihi fonte meo, quem monte fluentem umbrat multicavus spatioso circite fornix, non eget hic cultu, dedit huic natura decorem, nil fictum placuisse placet, non pompa per artem ulla, resultanti non comet malleus ictu saxa, nec exesum supplebunt marmora tofum. hic fons Castaliae nobis vice sufficit undae, cetera dives habe; colles tua iura tremiscant; captivos hic solve tuos, et per iuga Burgi laeta relaxatae fiant vineta catenae.
'
Confirmat vocem iamiam prope sobrius istam Silenus, pariterque chori cecinere faventes: ' Nysa, vale Bromio, Phoebo, Parnase bivertex. non istum Naxus, non istum Cirrha requirat, sed mage perpetuo Burgus placitura petatur.'
5. Ecce, quotiens tibi libuerit pateris capacioribus hilarare convivium, misi quod inter scyphos et amystidas tuas legas, subveneris verecundiae meae, si in sobrias aures ista non venerint; nec iniuria hoc ac secus atque aequum est flagito, quandoquidem Baccho meo iudicium decemvirale passuro tempestivius quam convenit tribunal erigitur. 6. si [p. 282] quis autem carmen prolixius eatenus duxerit esse culpandum, quod epigrammatis excesserit paucitatem, istum liquido patet neque balneas Etrusci neque Herculem Surrentinum neque comas Flavii Earini neque Tibur Vopisci neque omnino quicquam de Papinii nostri silvulis lectitasse; quas omnes descriptiones vir ille praeiudicatissimus non distichorum aut tetrastichorum stringit angustiis, sed potius, ut lyricus Flaccus in artis poeticae volumine praecipit, multis isdemque purpureis locorum communium pannis semel inchoatas materias decenter extendit, haec me ad defensionis exemplum posuisse sufficiat, ne haec ipsa longitudinis deprecatio longa videatur, vale.
Ad Consentium
Cum iam pro meritis tuis pararem, Consenti, columen decusque morum, vestrae laudibus hospitalitatis cantum impendere pauperis cicutae, ultro in carmina tu tubam recludens converso ordine versibus citasti suetum ludere sic magis sodalem. paret Musa tibi, sed impudentem [p. 284] multo cautius hinc stilum movebit; nam cum carmina postules diserte, suades scribere, sed facis tacere. nuper quadrupedante cum citato ires Phocida Sestiasque Baias, inlustres titulisque proeliisque urbes per duo consulum tropaea, (nam Martem tulit ista Iulianum et Bruto duce nauticum furorem, ast haec Teutonicas cruenta pugnas, erectum et Marium cadente Cimbro), misisti mihi multiplex poema, doctum, nobile, forte, delicatum. ibant hexametri superbientes et vestigia iuncta, sed minora, per quinos elegi pedes ferebant; misisti et, triplicis metrum trochaei spondeo comitante dactyloque, dulces hendecasyllabos, tuumque blando faenore Sollium ligasti. usuram petimurque reddimusque; nam quod carmine pro tuo rependo, hoc centesima laudium tuarum est. Quid primum venerer colamque pro te? ni fallor, patriam patremque iuxta; qui quamquam sibi vindicare summum possit iure locum, tamen necesse est illam vincere quae parit parentes, salve, Narbo potens salubritate, urbe et rure simul bonus videri, [p. 286] muris, civibus, ambitu, tabernis, portis, porticibus, foro, theatro, delubris, capitoliis, monetis, thermis, arcubus, horreis, macellis, pratis, fontibus, insulis, salinis, stagnis, numine, merce, ponte, ponto; unus qui venerere iure divos Lenaeum, Cererem, Palem, Minervam spicis, palmite, pascuis, trapetis. solis fise viris nec expetito naturae auxilio procul relictis promens montibus altius cacumen, non te fossa patens nec hispidarum obiectu sudium coronat agger; non tu marmora bratteam vitrumque, non testudinis Indicae nitorem, non si quas eboris trabes refractis rostris Marmarici dedere barri figis moenibus aureasque portas exornas asaroticis lapillis; sed per semirutas superbus arces, ostendens veteris decus duelli, quassatos geris ictibus molares, laudandis pretiosior ruinis, sint urbes aliae situ minaces, quas vires humiles per alta condunt, et per praecipites locata cristas numquam moenia caesa glorientur: tu pulsate places fidemque fortem oppugnatio passa publicavit. Hinc te Martius ille rector atque magno patre prior, decus Getarum, Romanae columen salusque gentis, Theudoricus amat sibique fidum [p. 288] adversos probat ante per tumultus. sed non hinc videare forte turpis, quod te machina crebra perforavit; namque in corpore fortium virorum laus est amplior amplior cicatrix. in castris Marathoniis merentem vulnus non habuisse grande probrum est; inter Publicolas manu feroces trunco Mucius eminet lacerto; vallum Caesaris opprimente Magno 1 inter tot facies ab hoste tutas luscus Scaeva fuit magis decorus. laus est ardua dura sustinere; ignavis, timidis et improbatis multum fingitur otiosa virtus. Quid quod Caesaribus ferax creandis, felix prole virum, simul dedisti natos cum genitore principantes? nam quis Persidis expeditionem aut victricia castra praeteribit Cari principis et perambulatum Romanis legionibus Niphaten, tum cum fulmine captus imperator vitam fulminibus parem peregit? His tu civibus, urbe, rure pollens Consenti mihi gignis alme patrem, [p. 290] illum cui nitidi sales rigorque Romanus fuit Attico in lepore. hunc Miletius et Thales stupere auditum potuit simulque Lindi est notus qui Cleobulus inter arces, tu qui, Periandre, de Corintho es, et tu quem dederat, Bias, Priene, et tu, Pittace, Lesbius sophistes, et tu qui tetricis potens Athenis vineis Socraticas, Solon, palaestras, et tu, Tyndareis satus Therapnis, 1 Chilon, legifero prior Lycurgo. non hic, si voluit vacante cura quis sit sideribus notare cursus, diversas Arato vias cucurrit; non hunc, cum geometricas ad artes mentem composuit, sequi valebat Euclides spatium sciens Olympi; non hunc, si voluit rotare rhythmos, quicquam proposito virum morari Chrysippus potuisset ex acervo. hic cum Amphioniae studebat arti plectro, pollice, voce tibiaque, Thrax vates, deus Arcas atque Phoebus omni carmine post erant et ipsas Musas non ita musicas putares. hic si syrmate cultus et cothurno intrasset semel Atticum theatrum, cessissent Sophocles et Euripides; [p. 292] aut si pulpita personare socco comoedus voluisset, huic levato palmam tu digito dares, Menander. hic cum senipedem stilum polibat Zmyrnaeae vice doctus officinae aut cum se historiae dabat severae, primos vix poterant locos tueri torrens Herodotus, tonans Homerus. non isto potior fuisset, olim qui Pandioniam movebat arte orator caveam tumultuosus, seu luscum raperetur in Philippum, causam seu Ctesiphontis actitaret, vir semper popularitate crescens et iuste residens in arce fandi, qui fabro genitore procreatus oris maluit expolire limam. quid vos eloquii canam Latini, Arpinas, Patavine, Mantuane, et te, comica qui doces, Terenti, et te, tempore qui satus severo Graios, Plaute, sales lepore transis, et te multimoda satis verendum scriptorum numerositate, Varro, et te, qui brevitate, Crispe, polles, et qui pro ingenio fluente nulli, Corneli Tacite, es tacendus ori, et te Massiliensium per hortos sacri stipitis, Arbiter, colonum [p. 294] Hellespontiaco parem Priapi, et te carmina per libidinosa notum, Naso tener, Tomosque missum, quondam Caesareae nimis puellae ficto nomine subditum Corinnae? quid celsos Senecas loquar vel illum quem dat Bilbilis alta Martialem, terrarum indigenas Hibericarum? quid quos duplicibus iugata taedis Argentaria Polla dat poetas? quid multos varii stili retexam? arguti, teneri, graves, dicaces, si Consentius adfuit, latebant. Huic summi ingenii viro simulque summae nobilitatis atque formae iuncta est femina quae domum ad mariti prisci insignia transferens Iovini implevit trabeis larem sophistae, sic intra proprios tibi penates, Consenti, patriae decus superbum, fastis vivit avus paterque libris. Haec per stemmata te satis potentem, morum culmine sed potentiorem, non possim merita sonare laude, nec si me Odrysio canens in antro, qua late trepidantibus fluentis cautes per Ciconum resultat Hebrus, princeps instituisset ille vatum, cum dulces animata saxa chordae [p. 296] ferrent per Rhodopen trahente cantu et versa vice fontibus ligatis terras currere cogerent anhelas, nec non Hismara solibus paterent aurita chelyn expetente silva et nulli resolubiles calori curvata ruerent nives ab Ossa, stantem aut Strymona Bistones viderent, cum carmen rapidus latex sitiret; nec si Peliaco datus bimembri ad Centaurica plectra constitissem, hinnitum duplicis timens magistri; nec si me docuisset ille fari, iussus pascere qui gregem est clientis Amphrysi ad fluvium deus bubulcus, quod ferrugineos Cyclopas arcu stravit sub Liparensibus caminis vibrans plus grave fulmen in sagitta. Iam primo tenero calentem ab ortu excepere sinu novem sorores, et te de genetrice vagientem tinxerunt vitrei vado Hippocrenes: tunc, hac mersus aqua, loquacis undae pro fluctu mage litteras bibisti. hinc tu iam puer aptior magistro quidquid rhetoricae institutioins, quidquid grammaticalis aut palaestrae est, sicut iam tener hauseras, vorasti. et Iam te aula tulit piusque princeps inter conspicuous statim locavit, consistoria quos habent, tribunos; [p. 298] iamque et purpureus in arce regni praeesse officiis tuis solebat, mores nobilitate quod merebant: tantum culminis et decus stupendum scripti annalibus indicant honores. hinc tu militiam secutus amplam, castrensem licet ampliare censum per suffragia iusta debuisses, sollemnis tamen abstinens lucelli fama plus locuples domum redisti solum quod dederas tuum putando. tum si forte fuit quod imperator Eoas soceri venire in aures fido interprete vellet et perito, te commercia duplicis loquelae doctum solvere protinus legebat. o, sodes, quotiens tibi loquenti Byzantina sophos dedere regna, et te seu Latialiter sonantem tamquam Romulea satum Subura, seu linguae Argolicae rotunditate undantem Marathone ceu creatum plaudentes stupuere Bosphorani, mirati minus Atticos alumnos! hinc si foedera solverentur orbis, pacem te medio darent feroces Chunus, Sauromates, Getes, Gelonus; tu Tuncrum et Vachalim, Visurgin, Albin, Francorum et penitissimas paludes intrares venerantibus Sygambris solis moribus inter arma tutus, [p. 300] tu Maeotida Caspiasque portas, tu fluxis equitata Bactra Parthis constans intrepidusque sic adires ut fastu posito tumentis aulae qui supra satrapas sedet tyrannus ructans semideum propinquitates lunatam tibi flecteret tiaram. tu si publica fata non vetarent ut Byrsam peteres vel Africanae telluris Tanaiticum rebellem, confestim posito furore Martis post piratica damna destinaret plenas mercibus institor carinas, et per te bene pace restituta non ultra mihi bella navigarent. Iam si seria forte terminantem te spectacula ceperant theatri, pallebat chorus omnis histrionum tamquam si Arcitenens novemque Musae propter pulpita iudices sederent. coram te Caramallus aut Phabaton clausis faucibus et loquente gestu nutu, crure, genu, manu, rotatu toto in schemate vel semel latebit, sive Aeetias et suus Iason inducuntur ibi ferusque Phasis, qui iactos super arva Colcha dentes expavit, fruticante cum duello spicis spicula mixta fluctuarent; sive prandia quis refert Thyestae seu vestros, Philomela torva, planctus, discerptum aut puerum cibumque factum iamiam coniugis innocentioris; [p. 302] seu raptus Tyrios Iovemque taurum spreto fulmine fronte plus timendum; seu turris Danaae refertur illic, cum multum pluvio rigata censu est, dans plus aurea furta quam metalla; seu Ledam quis agit Phrygemque ephebum aptans ad cyathos facit Tonanti suco nectaris esse dulci orem; seu Martem simulat modo in catenas missum Lemniacas, modo aut repulso formam imponit apri caputque saetis et tergum asperat hispidisque malis leve incurvat ebur, vel ille fingit hirtam dorsa feram repanda tela attritu adsiduo cacuminantem; seu Perseia virgo vindicata illic luditur harpe coniugali, seu quod carminis atque fabularum clausa ad Pergama dat bilustre bellum. quid dicam citharistrias, choraulas, mimos, schoenobatas, gelasianos cannas, plectra, iocos, palen, rudentem coram te trepidanter explicare? nam circensibus ipse quanta ludis victor gesseris intonante Roma laetam par fuit exarare Musam. Ianus forte suas bifrons Kalendas anni tempora circinante Phoebo sumendas referebat ad curules, mos est Caesaris hic, die bis uno (privatos vocitant) parare ludos. [p. 304] tunc coetus iuvenum, sed aulicorum, Elei simulacra torva campi exercet spatiantibus quadrigis. et iam te urna petit cietque raucae acclamatio sibilans coronae; tum qua est ianua consulumque sedes, ambit quam paries utrimque senis cryptis carceribusque fornicatus, uno e quattuor axe sorte lecto curvas ingrederis premens habenas. id collega tuus simulque vobis pars adversa facit; micant colores, albus vel venetus, virens rubensque, vestra insignia, continent ministri ora et lora manus iubasque tortas cogunt flexilibus latere nodis hortanturque obiter iuvantque blandis ultro plausibus et voluptuosum dictant quadrupedantibus furorem. illi ad claustra fremunt repagulisque incumbunt simul ac per obseratas transfumant tabulas et ante cursum campus flatibus occupatur absens. impellunt, trepidant, trahunt, repugnant, ardescunt, saliunt, timent, timentur, nec gressum cohibent, sed inquieto duratum pede stipitem flagellant. tandem murmure bucinae strepentis [p. 306] snspensas tubicen vocans quadrigas effundit celeres in arva currus. non sic fulminis impetus trisulci, non pulsa Scythico sagitta nervo, non sulcus rapide cadentis astri, non fundis Balearibus rotata umquam sic liquidos poli meatus rupit plumbea glandium procella. cedit terra rotis et orbitarum moto pulvere sordidatur aer; instant verberibus simul regentes, iamque et pectora prona de covinno extensi rapiuntur et iugales trans armos feriunt vacante tergo, nec cernas cito, cernuos magistros temones mage sufferant an axes. iam vos ex oculis velut volantes consumpto spatio patentiore campus clauserat artus arte factus, per quem longam, humilem duplamque muro euripus sibi machinam tetendit. ut meta ulterior remisit omnes, fit collega tuus prior duobus, qui te transierant; ita ipse quartus gyri condicione tum fuisti. curae est id mediis, ut ille primus, [p. 308] pressus dexteriore concitatu partem si patefecerit sinistram totas ad podium ferens habenas, curru praetereatur intus acto. tu conamine duplicatus ipso stringis quadriiugos et arte summa in gyrum bene septimum reservas; instabant alii manu atque voce, passim et deciduis in arva guttis rectorum alipedumque sudor ibat. raucus corda ferit fragor faventum atque ipsis pariter viris equisque fit cursu calor et timore frigus. itur sic semel, itur et secundo, est sic tertius atque quartus orbis; quinto circite non valens sequentum pondus ferre prior retorquet axem, quod velocibus imperans quadrigis exhaustos sibi senserat iugales; iam sexto reditu perexplicato iamque et praemia flagitante vulgo pars contraria nil timens tuam vim securas prior orbitas terebat, tensis cum subito simul lupatis, tensis pectoribus, pede ante fixo, quantum auriga suos solebat ille raptans Oenomaum tremente Pisa, tantum tu rapidos teris iugales, hic compendia flexuosa metae [p. 310] unus dum premit, incitatus a te elatas semel impetu quadrigas iuncto non valuit plicare gyro; quem tu, quod sine lege praeteriret, transisti remanens, ab arte restans. alter dum popularitate gaudet, dexter sub cuneis nimis cucurrit. hunc, dum obliquat iter diuque lentus sero cornipedes citat flagello, tortum tramite transis ipse recto. hic te incautius assecutus hostis sperans anticipasse iam priorem transversum venit impudens in axem; incurventur equi, proterva crurum intrat turba rotas quaterque terni artantur radii, repleta donec intervalla crepent volubilisque frangat margo pedes; ibi ipse quintus curru praecipitatus obruente montem multiplici facit ruina, turpans prociduam cruore frontem. miscet cuncta fragor resuscitatus, quantum non cyparissifer Lycaeus, quantum non nemorosa tollit Ossa crebras inrequieta per procellas, quantum nec reboant volutae ab Austro Doris Trinacris aut voraginoso [p. 312] quae vallat sale Bosphorum Propontis. hic mox praecipit aequus imperator palmis serica, torquibus coronas coniungi et meritum remunerari, victis ire iubens satis pudendis villis versicoloribus tapetas. Iam vero iuvenalibus peractis quem te praebueris sequente in aevo, intra aulam soceri mei expetitus curam cum moderatus es Palati, chartis posterioribus loquemur, si plus temporibus vacat futuris; nunc quam diximus hospitalitatem paucis personet obsequens Thalia. O dulcis domus, o pii penates, quos (res difficilis sibique discors) libertas simul excolit pudorque! o convivia, fabulae, libelli, risus, serietas, dicacitates, occursus, comitatus unus idem, seu delubra dei colenda nobis tecta inlustria seu videnda Livi, sive ad pontificem gradus ferendi, sive ad culmina Martii Myronis, sive ad doctiloqui Leonis aedes (quo bis sex tabulas docente iuris ultro Claudius Appius lateret claro obscurior in decemviratu; at si dicat epos metrumque rhythmis [p. 314] flectat commaticis tonante plectro, mordacem faciat silere Flaccum, quamvis post satiras lyramque tendat ille ad Pindaricum volare cygnum); seu nos, Magne, tuus favor tenebat, multis praedite dotibus virorum, forma, nobilitate, mente, censu ( cuius si varios eam per actus, centum et ferrea lasset ora laude, constans, ingeniosus efficaxque, prudens arbiter, optimus propinquus, nil fraudans genii sibi vel ulli personas, loca, tempus intuendo); seu nos atria vestra continebant, Marcelline meus, perite legum (qui, verax nimis et nimis severus, asper credens esse nescienti; at si te bene quispiam probavit, noscit quod velit ipse iudicare; nam numquam metuis loqui quod aequum est, si te Sulla premat ferusque Carbo, si tristes Marti trucesque Cinnae, et si forte tuum caput latusque circumstent gladii triumvirales); seu nos Lirnpidii lares habebant, civis magnifici virique summi, fraternam bene regulam sequentis; seu nos eximii simul tenebat nectens officiositas Marini, [p. 316] cuius sedulitas sodalitasque aeterna mihi laude sunt colendae; seu quoscumque alios videre fratres cordi utrique fuit, quibus vacasse laudandam reor occupationem; horum nomina cum referre versu adfectus cupiat, metrum recusat. Hinc nos ad propriam domum vocabas, cum mane exierat novum et calescens horam sol dabat alteram secundam. hic promens teretes pilas trochosque, hic talos crepitantibus fritillis nos ad verbera iactuum struentes, tamquam Naupliades, repertor artis, gaudebas hilarem ciere rixam. hinc ad balnea, non Neroniana nec quae Agrippa dedit vel ille cuius bustum Dalmaticae vident Salonae, ad thermas tamen ire sed libebat privato bene praebitas pudori. post quas nos tua pocula et tuarum Musarum medius torus tenebat, quales nec statuas imaginesque aere aut marmoribus coloribusque Mentor, Praxiteles, Scopas dederunt, quantas nec Polycletus ipse finxit nec fit Phidiaco figura caelo. Sed iam te veniam loquacitati quingenti hendecasyllabi precantur. tantum, etsi placeat, poema longum est. iamiam sufficit, ipse et impediris [p. 318] multum in carmine perlegens amicum, dominantibus otiosiorem.
Propempticon ad libellum
Egressus foribus meis, libelle, hanc servare viam, precor, memento, quae nostros bene ducit ad sodales, quorum nomina sedulus notavi; antiquus tibi nec teratur agger, cuius per spatium satis vetustis nomen Caesareum viret columnis; sed sensim gradere: et moras habendo adfectum celerem moves amicis. Ac primum Domiti larem severi intrabis trepidantibus Camenis: tam censorius haud fuit vel ille quem risisse semel ferunt in aevo; sed gaudere potes rigore docto: hic si te probat, omnibus placebis. hinc te suscipiet benigna Brivas, sancti quae fovet ossa Iuliani, quae dum mortua mortuis putantur, vivens e tumulo micat potestas. hinc iam dexteriora carpis arva emensusque iugum die sub uno [p. 320] flavum crastinus aspicis Triobrem; tum terram Gabalum satis nivosam et, quantum indigenae volunt putari, sublimem in puteo videbis urbem. hinc te temporis ad mei Laconas Iustinum rapies suumque fratrem, quorum notus amor per orbis ora calcat Pirithoumque Theseumque et fidum rabidi sodalem Orestae. horum cum fueris sinu receptus, ibis Trevidon et calumniosis vicinum nimis, heu, iugum Rutenis. hic docti invenies patrem Tonanti, rectorem columenque Galliarum, prisci Ferreolum parem Syagri, coniunx Papianilla quem pudico curas participans iuvat labore, qualis nec Tanaquil fuit nec illa quam tu, Tricipitine, procreasti, [p. 322] qualis nec Phrygiae dicata Vestae quae contra satis Albulam tumentem duxit virgineo ratem capillo. hinc te Laesora, Caucason Scytharum vincens, aspiciet citusque Tarnis, limosum et solido sapore pressum piscem perspicua gerens in unda. hic Zeti et Calais tibi adde pennas nimbosumque iugum fugax caveto; namque est assiduae ferax procellae; sed quamvis rapido ferare cursu, lassum te Vorocingus obtinebit. nostrum hic invenies Apollinarem, seu contra rabidi Leonis aestus vestit frigore marmorum penates, sive hortis spatiatur in repostis, quales mellifera virent in Hybla, quales Corycium senem beantes fuscabat picei latex Galaesi; sive inter violas, thymum, ligustrum, serpyllum, casiam, crocum atque caltam, narcissos hyacinthinosque flores spernit quam pretii petitor ampli glaebam turifer advehit Sabaeus; seu ficto potius specu quiescit collis margine, qua nemus reflexum nativam dare porticum laborans non lucum arboribus facit, sed antrum. [p. 324] quis pomaria prisca regis Indi hic nunc comparet aureasque vites electro viridante pampinatas, cum Porus posuit crepante gaza fulvo ex palmite vineam metalli gemmarum fluitantibus racemis? Hinc tu Cottion ibis atque Avito nostro dicis ' ave,' dehinc ' valeto.' debes obsequium viro perenne; nam, dent hinc veniam mei propinqui, non nobis prior est parens amico, hinc te iam Fidulus, decus bonorum et nec Tetradio latens secundus morum dotibus aut tenore recti, sancta suscipit hospitalitate. exin tende gradum Tribusque Villis Thaumastum expete, quemlibet duorum: quorum iunior est mihi sodalis et collega simul graduque frater; quod si fors senior tibi invenitur, hunc pronus prope patruum saluta, hinc ad consulis ampla tecta Magni [p. 326] Felicemque tuum veni, libelle; et te bybliotheca qua paterna est, qualis nec tetrici fuit Philagri, admitti faciet Probus probatum; hic saepe Eulaliae meae legeris, cuius Cecropiae pares Minervae mores et rigidi senes et ipse quondam purpureus socer timebant. Sed iam sufficit: ecce linque portum; ne te pondere plus premam saburrae, his in versibus ancoram levato.
BIBLIOGRAFIE:
Sursa: http://www.perseus.tufts.edu |